sexta-feira, fevereiro 28, 2014

Libros do Mes

The Great Learning (Dà Xué) de Robert Eno (tr.) [E]

The Cambridge History of China vol. 3: Sui and T’ang China de Dennis Twitchett e John K. Fairbank (eds.) [E] [R]

Daily Life in Traditional China: The Tang Dynasty de Charles Benn [E]

Bordados de Marjane Satrapi [K]

Sui-Tang Changan: a Study in the Urban History of Late Medieval China de Victor Xiong [E]

*The Poet Shen Yüeh (441-513), the Reticent Marquis de Richard B. Mather

*Crónicas de Jerusalén de Guy Delisle [K]

terça-feira, fevereiro 25, 2014

Utilitas

Unha pregunta recorrente á que se ven sometidos todos aqueles (profesores e alumnos) adicados a calquera das disciplinas humanísticas é a sonada "E xxx (póñase aquí o eido de coñecemento en cuestión), para qué serve?". O certo é que os interpelados non soen ser quen de formular unha resposta mínimamente satisfactoria, polo que imos ir facendo eiquí un ensaio dunha para futuras ocasións e solicitudes que me poidan afectar.

Creo que foi na última gramática inglesa da carreira cando os nosos sufridos profesores nos explicaron algúns conceptos interesantes de gramática do discurso. Entre eles, o das afirmacións implícitas agochadas tras preguntas a afirmacións secundarias. Por poñer un exemplo: cando nun interrogatorio policial, o interrogador lle espeta ao acusado: "Veña, confesa!! Onde agochaches o corpo?", o acto de fala implica unha tese previa que o enunciador pretende que se acepte como verdadeira, evidente e non suxeita a discusión (neste caso, 'o acusado matou a unha persoa'), pero que non ten porqué ser verdadeira ou aceptada pola outra persoa. Neste caso, a tosquedade da estratexia resúltanos evidente, mais noutros eidos pode resultar moito máis insidiosa.

Cando se pregunta "Para qué serven as humanidades?", topámonos con este proceso en plena actividade. A tal pregunta leva aparellada unhas ideas implícitas asociadas a unha ideoloxía e un xeito de pensar (o da sociedade tardocapitalista actual) que non por estendidas se volven necesariamente verdadeiras. O máis senlleiro dos conceptos implícitos que se agocha detrás desta pregunta é que o saber (en calquera das súas variantes e disciplinas) só debe adquirirse (ou, alomenos, aprenderse en institucións educativas) en tanto en canto permita transformarse de xeito máis ou menos inmediato nunha fonte monetaria e/ou de acceso a un posto de traballo 'bo'. Tódolos saberes que non permitan isto pasan a estar estigmatizados como ínútiles' e indignos e inmerecentes de seren impartidos e estudados. Por suposto, esta é a formulación máis tosca, instrumental e materialista dunha visión do mundo que, porén, en formas mitigadas, chega moito máis alá, afectando incluso ao pensamento de estudosos, científicos e persoas en xeral doutras esferas e actividades.

Antes de comezar, polo tanto, a dar unha resposta á pregunta de "Para qué serven as humanidades?", convén aclarar estas ideas implícitas, e afirmar que rexeitamos o a priori de que só o 'utilitario' é digno de estudo. Moitas e moi importantes esferas e cousas beneficiosas para o home non son convertibles directamente en productos e servizos útiles sobre os que se pode cobrar unha taxa e gañar un diñeiro: o aire, por exemplo, resulta necesario e gratuito (de momento; non lle deamos ideas ao goberno); unha paisaxe natural e/ou monumental-arqueolóxica na nosa veciñanza produce un benestar en varios niveis (ecolóxico, estético, histórico, cultural, mesmo turístico) que non sempre se pode cuantificar en números e billetes. A reducción de tódalas relacións e actividades humanas 'relevantes' ás de compra-venta é porén tan só a enfermiza e esaxerada manifestación da enfermidade e do marco ideolóxico no que nos topamos temporalmente inseridos.

Porén, non chega con que afirmemos isto. Aplicando unha vella categoría marxista, resultaría relevante distinguir entre valor de uso e valor de cambio para que digamos que anque rexeitamos a subordinación da maioría ou das máis relevantes actividades sociais e intelectuais a conseguir o segundo, non necesariamente facemos o mesmo co primeiro. Mais diso continuaremos falando noutra ocasión.

domingo, fevereiro 09, 2014

儒家

Dun tempo a esta parte, o mantedor descubriu un certo fascinio polo Confucianismo, como unha parte non pequena da súa máis xeral atracción cara a cultura clásica chinesa. E anque un forte escepticismo racionalista me imposibilita polo xeral aprezar as relixións máis alá de como interesantes fenómenos estético-culturais, hai moitos elementos nas doutrinas do mestre Kung e os seus seguidores que axudarían a convertilas no meu credo se me vise tentado de adoptar unha confesión.

Entre os elementos que me atraen do credo estremo-oriental, poderíamos citar os seguintes:

1) O seu carácter mundanal. A relixión confuciana cifra o seu fin no 'reino deste mundo'. Lonxe de amplos panteóns, alambicadas teoloxías, paraísos e infernos, a liña dominante do confucianismo négase a falar da posibilidade de deuses ou de posibles vidas despois da morte ("O Mestre nunca falaba de prodixios, violencia, desordes e deuses"). Entre os seus seguidores, as atitudes cara a trascendencia van dende o agnosticismo escéptico ata a crenza nunha forza cósmica impersonal e benévola con maior ou menor capacidade de influencia nos asuntos humanos.
É por iso que para moitos occidentais, o Confucianismo aseméllase máis a unha filosofía ético-moral que a unha relixión strictu sensu. Porén, o certo é que sí contén moitos elementos relixiosos, anque dentro dun concepto do relixioso algo alonxado do occidental, e do que non temos tempo para falar hoxe.

2) O seu activismo social. Relacionado co punto anterior, o eixo fundamental das doutrinas de Confucio é ético: o seu obxectivo é crear unha sociedade xusta e equilibrada sobre a terra, onde os humanos vivan en harmonía e cultiven ao máximo as súas virtudes. Este cultivo do eu non é, porén, un narcisismo ao xeito posmoderno. A mellora do individuo (que aprende a controlar as paixóns, a percibir o verdadeiro e a comportarse de xeito ético) proxéctase necesariamente cara o exterior. Non chega con converterse nunha persoa cultivada: o confuciano sente a obriga moral de influír e axudar aos demais a progresar tamén nun camiño de progreso onde todos temos o potencial natural de converternos en sabios. O ideal do 'sabio' está exento en xeral de supernaturalismo: é o home que conseguiu dominar as paixóns e os desexos que cegan aos 'homes pequenos', que ve con claridade e que necesariamente traballa por mellorar a comunidade á que pertence a tódolos niveis (familiar, local, nacional, mundial). Do mesmo xeito que para Aristóteles, o ser humano é para Confucio un 'animal político', que só pode vivir (e realizarse) na relación cos demais seres da especie.
Dentro deste activismo social, soe haber un forte elemento de 'solidariedade e apoio aos débiles e explotados', aos que o gobernante ten a obriga de protexer, baixo pena en caso contrario de ser un tirano que perdeu a lexitimidade para gobernar ( 'Mandato do Ceo') e que merece ser deposto.

3) O seu aprezo polo pasado e as súas manifestacións culturais, estéticas e textuais. Moi diferente do noso culto ilustrado pola modernidade e o progreso, o pensamento tradicional chinés (coma o de moitas outras partes do mundo, incluída a nosa tradición xudeo-cristiá) tende a situar a utopía no pasado, e non no futuro. No Confucianismo, idealízase o periodo de bo goberno, na remota antigüidade, dos 'Reis Sabios' Yao e Shun, e o periodo de comezos da dinastía Zhou (o goberno dos reises Wen, Wu e Cheng e do bo ministro Tan, o Duque de Zhou). O culto a este 'idade dourada', cando tódolos homes eran virtuosos e non había necesidade de leises e castigos leva a un respecto reverencial polos fragmentos culturais dese pasado (ritos, textos, poemas, música), dos que os Confunciáns serán fervorosos depositarios. Sen chegar a este estremo, Fravernero valora tamén cunha devoción case idolátrica as diferentes produccións artísticas, literarias e filosóficas da humanidade, e anque non cré en utopías no pasado, tamén descré que o 'progreso' sexa sempre positivo, e o presente, en tódolos aspectos, mellor do que tivemos antes.

4) O seu aprezo polo estudo: As diferentes escolas non están dacordo arredor da bondade (Mencio) ou maldade (Xunzi) da natureza humana; porén, sí concordan na crenza de que tódolos homes conteñen o potencial (e a obriga) de mellorar moral, estética e intelectualmente (o Confuciano, a diferencia do occidental, non distinguiría tallantemente entre as esferas do correcto, do fermoso e do verdadeiro), e en consecuencia, o Confucianismo valora enormente a educación, a aprendizaxe, a ensinanza. A educación intelectual e moral é o piar no que sustentaba a praxe mesma do Mestre.     

5) Os seus valores meritocráticos: a sociedade ideal confuciana é unha na que os humanos aprenderon a comportarse solidaria e humanamente consigo mesmos (o concepto clave é o de ren, 仁, que soe traducirse por 'humanidade', 'solidariedade', 'altruísmo'). Nesta sociedade, os máis avanzados na virtude son os que deben gobernar, mais non recurrindo xamais á forza (potestas) senón mediante a admiración e emulación que produce a súa virtude; esta virtude (en chinés, de ) percíbese como unha especie de forza ou capital carismático, unha auctoritas que leva aos menos virtuosos a obedecer de bon grado e a emular ao seu posuidor.

Non está exento, porén, o Confucianismo de cousas que me desagraden, ou cuxa importancia e uso non valoro ou entendo mal (a importancia do ritual, a excesiva tendencia á xerarquía, á subordinación da muller e ao servilismo co poder establecido), mais contando tódalas cousas na balanza, non deixo de sentirme atraído por este 'humanismo chinés' do que día tras día aprendo (e quero aprender) máis.