Reseñas - Concierto Barroco

Concierto Barroco

Alejo Carpentier

1998, Alianza Editorial

* * * * (bo)

Carpentier a medio gas, pero segue sendo Carpentier, e deleitando ao personal.

Concierto Barroco é unha pequenísima novela de Alejo Carpentier, na liña doutras obras pequenas súas (El reino de este mundo; El arpa y la sombra) e orixinariamente publicada no ano 1974. O seu argumento xira arredor da composición por parte do maestro italiano Antonio Vivaldi da ópera barroca Motezuma, na que se narran as desventuras do emperador azteca. Na ficción narrativa de Carpentier, un protagonista innominado que se fixo rico coa explotación da prata na Nova España virreinal visita (na compaña dun criado negro) a Venecia de comezos do século XVIII, atopándose e facendo amizade cos compositores Vivaldi, Häendel e Domenico Scarlatti no medio das festas do carnaval venecián. O disfraz do indiano e certas conversas inspirarán ao Prete Rosso na súa labor compositiva.

Eis a historia en liñas xerais. Por suposto, contén elementos de sobra para facer unha magnífica obra, e toca case tódalas obsesións carpenteriás, sobre as que por veces meditan en voz alta os personaxes: o Barroco como estilo xenuinamente americano, o real marabilloso, os feitos históricos como interpretación e manipulación (sobretodo mediante a arte), a música (tanto a gran tradición europea como as aportacións afroamericanas), a hibridación e mestura, etc...

Nembargantes, non fico de todo satisfeito con esta volta do autor, e quizaves isto se deba a unha percibida vulneración innecesaria do realismo ficcional. Quero dicir con isto que Carpentier, nesta novela, salta alegremente con calquera mostra de realismo e de unidade temporal: os concertistas barrocos asisten nun pic-nic á tumba de Stravinski e máis adiante ao enterro venecián de Wagner; o criado afroamericano remata por ficar na cidade dos canais para asistir en directo a un concerto de Louis Armstrong... O problema non está tanto na ruptura da convención mimética, senón no gratuito e innecesario desas rupturas, que poderían estar mellor artelladas de xeito que desen impresión de necesidade, e non de xogo.

O dito non quita que, de todas maneiras, Concerto Barroco sexa unha deleitábel peza carpenteriá para pasar a tarde, anque estexa moi lonxe das cotas acadadas por El recurso del método, Los pasos perdidos ou El Siglo de las Luces. Na obra abundan momentos excelentes (coma o improvisado concerto nocturno dos compositores, onde o criado afroamericano impón o ritmo e o son, nunha carnavalesca inversión dos topicos e das hexemonías culturais) e un uso intelixente e deleitábel da linguaxe, con guiños ao Barroco e as súas formas e tropos de escrita. Só un lixeiro amargor fica no pouso da copa de prata ao pensar os mellores resultados que a probada pluma do cubano podería acadar con esta materia de terse molestado un pouquiño máis...

Espejo de Paciencia

O Pasado é un verme insidioso que non desaproveita ningunha oportunidade para ir rillando ata o corazón. Do seu carro triunfal turran dúas enormes moscas, verdosas e abotargadas, que zugan a trousada dos azúcares doces que tomaron antes: Memoria e Nostalxia son os seus nomes.

Unha imaxe deste pasado conxelado témola mellor expresada do que eu son capaz na novela de Michael Moorcock 'A Fortaleza da Perla', primeira que lín do autor, e que vos recomendo encarecidamente. Nunha cidade xigantesca, os seus habitantes ficaban atrapados como moscas en ámbar, co último rictus desesperado gravado nas súas faces.

Isto ven ao caso dado que últimamente estamos a exorcizar fantasmas, e entre hoxe e onte caeume unha de cal e outra de area. O mellor é que non sei cal é cal...

Nun dos casos, é un abandono: o piso no que botei tantas horas-días-anos en Santiago non se alquila o curso que vén; hoxe levei a cabo a mudanza. O sabor é agridoce, por suposto. Somos un animal ridículo: botamos pouco tempo aquí, e apousentámonos como se fosemos a durar; collémoslle cariño ás cousas e aos sitios, e dotámolos de vida propia. Incluso escribira unha peziña teatral ambientada na xeografía daquelas paredes que me gardaron (¿ou aprisionaron?), que agora cobra para min significados insospeitados. Pasei moitas horas ledas nese piso, anque a conta sacaría moitas máis das outras: a soidade, a depresión, as paredes botándoseche enriba. E aínda así, despídoo como a un vello amigo ao que non voltarei a ver xamais... Cousa que nos entristece ata dos nosos inimigos. A Morte vaise levando pouco a pouco os mobles... 'Ti tamén terás que marchar', que dicía o poema náhuatl.

O outro espectro presenta fazula máis agradable (ergo, máis perigoso): no Coliseo Noela tocaba onte a 'Troba de Camagüey'. Mirar o escenario era case poñer en acción a máquina do tempo e voltar un ano atrás (mes arriba, mes abaixo) aos días luminosos que botei en Cuba na compaña do Manuel ('atuarisa'). Igual que no caso do piso (e neste caso, en menos tempo) rápidamente collemos familiaridade con cousas e persoas que se esvaecen logo, como sombras, da nosa vida. Anque nunca esqueceremos a Gaby e a Babarita brincando no parque 'Lenin' (amais, un amante do kitch socialista coma min ten que disfrutar horrores lembrando ese busto xigante de Vladimir Ilich no medio do parque), a Malena, Manolo co 'ronsito', Reinier acolléndonos con todo cariño na 'Casa das Américas', e outros máis que fican no tinteiro...

Pequena homenaxe a Cuba que desexaría escribir: fai un tempo atopei no libro 'As Terceiras Mulleres' de María do Cebreiro un artigo e un poeta: Francisco de Terrazas. Acordeime entón da que é considerada peza fundadora da literatura isleña, 'Espejo de Paciencia' de Silvestre de Balboa, tamén de época colonial, e conseguín dar con ela. No enlace de máis arriba podedes acceder ao texto. Cando teña tempo, quizaves, escribirei un artigo sobre esa obra visionaria, verdadeiramente adiantada ao seu tempo. Anque de todos xeitos, aquí queda a intención grabada. Se algún de vós o le e se adianta, conta co meu beneplácito.

E xa falamos de máis por hoxe. 'O resto é silencio', que diría Hamlet.