Arcaica

Lendo estes días un volume con textos de Hesíodo e apócrifos homéricos, anacos variados de poesía grega arcaica (maiormente épica, en hexámetros), estas dúas cousas, entre outras, chamárone a atención:

A primeira é un dos versos da Titanomaquia, onde se narraba o combate entre os deuses olímpicos e os xigantes (os seus primos, os Titáns) polo dominio do mundo. O poema como tal perdeuse, anque atopa versión resumida na Teogonía hesiódica e en obras de arte -por exemplo, os frisos do Altar de Pérgamo-. Nestas verbas acubilladas nas obras de Ateneo, lemos que:

Eumelo nalgún lugar introduce a Zeus danzando; dí "No medio deles danzaba o Pai dos Homes e dos Deuses".

Alén da curiosa imaxe do deus danzarín, estatua mental dun Shiva europeo e neoclásico de marbre pulido, tamén capturou o meu maxín o Epigrama número XIII, tamén cunha presenza oblicua do Crónida enviados flocos, un poema moi axeitado ás friaxes do inverno, aos avatares persoais do mantedor, e lucindo cunha cadea de metáforas sinxelas e seductoras, tal un brazalete de ouro ou de oricalco dos que desenterraba Schliemann en terra troiana:

XIII

Os nenos son coroas do home, torres da cidade; os cabalos son a gloria da chaira, e asemade os barcos do mar; as riquezas fan un casa grande, e os príncipes reverentes sentados en asamblea son cousa gorentosa de ver para o pobo; Mais un lume ardente fai unha casa máis acolledora de ver nun día de inverno, cando o fillo de Cronos envía e neve dende enriba.

Efecto Bolboreta

Nun artigo moi interesante, os investigadores Paul A. Kirschner e Jeroen J. G. van Merriënboer adícanse a desmontar algunhas das lendas urbanas que circulan arredor da educación e que conforman a praxe e unhas direccións educativas ás que os sufridos docentes nos vemos obrigados a someternos. Unhas desas lendas é que as novas xeracións son "nativos dixitais", cun coñecemento e dominio case intuitivo dos computadores e similares e que en consecuencia, aprenderían "doutra maneira" (interconectada, multitarefa, intertextual). Mais o certo é que as investigacións empíricas parecen amosar o contrario: o coñecemento das tecnoloxías por parte dos mozos é moi básico e limitado a destrezas básicas (emprego de correo e redes sociais e de mensaxería) e amósanse incapaces, sen axeitada formación, de aproveitar de xeito creativo as posibilidades educativas das novas tecnoloxías. Aínda peor: son vítimas do "efecto bolboreta":

"O que realmente estamos a observar é a unha xeración onde os aprendices diante dos computadores compórtanse coma bolboretas deslizándose arredor da información das pantallas, tocando ou non tocando pezas de información (os hipervínculos) e voando rápidamente á seguinte peza de información sen tomar conciencia do seu valor e sen nengún plan (...). Os estudantes son seducidos para que clikeen nos links, habitualmente esquecéndose do que estaban a pescudar. Este 'deslizarse' leva, no mellor dos casos, a unha moi fráxil rede de coñecementos. Moitas pescudas rematan nunha poza estanca de quizaves interesantes mais irrelevantes anacos de información".

Mictlán - O Inferno Azteca

O Mictlán era a mansión do deus Mictlantecuhtli, Señor dos Mortos, e da súa compañeira feminina Mictlancihuatl (Mictecacihuatl). Mictlantecuhtli sóese representar coma unha caveira sinxela, ou cun coitelo de obsidiana chantado a través do nariz.

Para chegar ao Mictlán, os mortos tiñan que levar a cabo unha longa viaxe inzada de obstáculos naturais que superar en nove fases diferenciadas. No primeiro momento os mortos tiñan que atravesar un río chamado Apanohuaya. No intre en que chegaban ás augas precisaban da asistencia do cadelo Techichi que fora enterrado con eles, para poder nadar a través do río. Despois de saír do cauce completamente nú, a seguinte barreira consistía en pasar a través do Tepetl Monamietia, unha parella de feroces montañas que batían constantemente a unha contra a outra. A partires de aquí, os mortos escalaban a montaña que se chamaba Itztepetl, cuxa superficie era un manto de pezas de obsidiana afiadas coma gumes de navalla. A seguinte proba levaba aos mortos a cruzar os oito abismos (Cehuecayan), nos que a xélida temperatura daba lugar a unha neve eterna, e os oito vales (Itzehecayan) onde ventos brutais cortaban neles coma se fosen coitelos. Ao superar isto pasaban por un camiño descendente no que se vían expostos a unha nube innumerábel de frechas (Temiminaloyan), só para descubrir que un xaguar engulira os seus corazóns. O seguinte obstáculo consistía no cruce dun misterioso lugar chamado 'onde as bandeiras ondean', e onde os mortos topan unha especie de lagarto ou crocodilo chamado Xochitonatl. O lagarto era o símbolo para a terra, e tamén para o derradeiro día do ano, o que indicaba que os difuntos estaban a chegar ao final da súa odisea e retornando á terra.

A estas alturas da viaxe, os mortos víanse na obriga de cruzar os Chiconahuapan (os nove ríos) de novo coa axuda do cadelo Techichi, para finalmente chegar a Chiconamictlan (o noveno inferno) onde eran recibidos por Mictlantecuhtli. Pensábase que esta longa e difícil viaxe requería duns catro anos para completarse. É neste intre cando os mortos perdían o vencello coa súa corporaleidade física e terrestre, pasando a desintegrarse e a desaparecer para sempre na escuridade e na nada. Aparentemente, non había posibilidade de vida eterna ou doutra existencia para aqueles destinados ao Mictlán. A inmortalidade estaba reservada para aqueles escollidos para habitar nos outros tres mundos da ultratumba.

Tezcatlipoca

O Espello Fumegante...

Mythos

Hai dúas aficións que levan moito tempo comigo: unha sorprenderá aos meus amigos; a outra non. Son a Microbioloxía e a Mitoloxía respectivamente.

Eu tamén fun un rapaz pequeno (parece mentira). Sempre fun un lector precoz, pero con 6 anos literatura non lía moita (os meus pais estimulábanme a ler, pero eles mesmos non é que tocasen os libros de cando en cando, polo que difícilmente podían recomendar e dirixir lecturas). O da microbioloxía debeu ter orixe con aquela serie, 'Erase unha vez... o corpo humano'. Resultábame fascinante como esas criaturas microscópicas, os virus e bacterias, nos podían facer tanto mal. Nos libros de medicina tomaban formas xeométricas e fermosas, e presentaban síntomas e efectos do máis variado sobor de nós. Daquela foi doado aprender o mecanismo básico dos virus bacteriófagos (é o esquema que sempre aparece nos libros sobre como actúan os virus); nembargantes, aínda a día de hoxe ignoro a relación entre uns bichiños matando células e o xurdimento de pústulas por todo o corpo (varicela, sarampelo), as febres (rubeola, febre amarela), aparición de bubóns (peste) ou cavidades pulmonares (tuberculose)... Quizaves fagan falla datos demasiado técnicos para explicalo...

Pero voltando aos Mitos... Éstes constitúen unha continuación lóxica e entretida dos contos para rapaces (noutro lugar explicaremos as coincidencias e separacións do mítico e o folklórico). Lembro o percorrido polas páxinas da 'Crónica da Humanidade' parándome nas entradas con debuxos-fotos do Libro dos Mortos exipcio e dos Deuses gregos-romanos esculpidos en mármore.

Anos máis tarde (cando estaba en Inglaterra) mercara un libro fascinante, que aínda conservo comigo: "Classic Ancient Mythology". Era un percorrido a través de fotos e textos breves das crenzas exipcias, gregas e romanas. A súa lectura está detrás dun textiño vello que escribira na (por fortuna) case desaparecida Caramuxa nº1: 'Dialéctica da Mitoloxía'.

Lembro tamén uns libros que sacaba Xerais, moi ben ilustrados, e que foron unha primeira aproximación a lendas vikingas, africanas, rusas e xudeas. E moitos máis libros despois...

No instituto, o fascinio pola Guerra de Troia. A lectura emocionada da Ilíada e a Odisea, viaxando con Odiseo, 'fecundo en ardides' por terras ignotas, chorando a morte de Héctor e a excidio Troiae..., buscando con sede insaciábel os episodios que se lle esquenceran a Homero...

Hoxe quero lembrar simplemente a lenda de Gaio Mucio Scaevola. Este nobre romano teríase prestado voluntario para asasinar ao caudillo Etrusco Lars Porsenna, inimigo da nacente república. Infiltrouse no campamento rival mais, por erro, asasinou ao secretario do rei en vez de ao seu obxetivo. Despois disto, e para demostrar que os romanos eran homes destemidos, meteu a man dereita no lume, deixando impávido que se consumise.

¿E porqué Scaevola? En latín, a palabriña significa 'zurdo', e levábaa como apelido unha gens famosa, presunta descendente do heroe mítico. Eu tamén son zurdo, anque non queimase a man dereita nun acto glorioso: M. Scaevola tamén me acae como nome (non Mucius; Manuelus, supoño, da 2ª declinación). Manolo o Zurdo, vamos.

¿E qué diredes dunha persoa tan racional coma min enguedellado nas redes de bronce* do mítico? ¿Evasión?¿Dialéctica negativa?

O mundo está cheo de sorpresas.

*En redes de bronce conta tamén o mito que foron atrapados Ares e Afrodita polo marido celoso, e suxeitos despois a público escarnio nos cumios do Olimpo.