Reto lector 1 - The Science of Discworld 2

Anque pareza mentira, confésome moi remiso a recomendacións, clubes e propostas de lecturas, quizaves pola mesma razón pola que cada día merco menos libros en librarías: soio ter cristalinamente claro o que quero ler (e ter), e aínda para iso non atopo nunca o tempo que necesito. Porén, e logo dunha desas suxerencias tan típicas das redes sociais que me fixo unha compañeira de carreira, considerei asumíbel o seu 'reto lector', xa que a amplitude das súas categorías poñía pouca eiva a incorporalo á miña práctica cotiá.

Para xaneiro o reto propón "un libro que tes pero que non leras", algo que no meu caso abarca a arredor do 60% da miña biblioteca. Escollín un exemplar de Terry Pratchett, parte da serie de volumes que fixo en colaboración con dous científicos (o matemático Ian Stewart e o biólogo Jack Cohen, magos honorarios da Universidade Invisíbel) e que mesturan a ficción do Mundodisco coa divulgación científica. The Science of Discworld 2 - The Globe non me decepcionou, anque iso era algo que xa agardaba; de feito, topeino aínda máis deleitador e instructivo do que o seu antecesor, que xa lera e disfrutara uns meses atrás. É que que inclúa a William Shakespeare, á Inglaterra Isabelina e aos Magos (éstes non honorarios) máis sonados de Ankh-Morpork é unha aposta segura para seducirme.

Pregúntome, e non de xeito retórico, se algún día poderei rematar tódolos libros que posúo (e que acrecentan cada mes en alomenos 3 ou 4 exemplares). Quixera crer que sí, pero cada día tórnome máis escéptico...

Ends and Means

"Non hai gris, tan só branco que se luxou. Sorpréndeme que non o saibas. E o pecado, meu homiño, é cando tratas ás persoas coma obxetos. Incluíndote a ti mesmo. Iso é o pecado".

Terry Pratchett, Carpe Jugulum 

"Obra de tal xeito que empregues á humanidade, tanto na túa persoa como na persoa de calquera outro, sempre ao mesmo tempo coma fin e nunca simplemente coma medio" 

Immanuel Kant, Fundamentación da metafísica das costumes

Sir Terry - to read or not to read? (II)

Comezaba este parladoiro o mes pasado falando das virtudes literarias -ou a ausencia destas- na obra do finado Terry Pratchett, aguilloado polas ásperas verbas de Jonathan Jones. O certo é que poucos días despois da súa diatriba, e no medio dunha desas tormentas nunha taza de té tan típicas das redes virtais, o crítico retrucou cun novo artigo, que non podemos describir como unha retractación malia que antes de redactalo decidise por fín ler unha novela enteira (concretamente, Small Gods) do autor que critica.

Novamente, podo empatizar coas teses que defende no artigo (algo máis agora que amosa unha atitude menos épatant) e que resumidamente serían as seguintes:

-a escrita de Pratchett non é carente de virtudes, entre as que se citan o inxenio e a agudeza, anque máis na liña do humor de Wilde que dos conceptos de Gracián.

-a relevancia temática vese recoñecida (nesta novela, a crítica racionalista ao fanatismo relixioso), anque posta nunha comparación fronte á que desmerece cando pensamos na valentía dun Salman Rushdie enfrentado a fundamentalistas de verdade que o condearon a morte, e non só a espectros de ficción.

-o gran emprego do humor, convertido en 'chascarrillos' que se suceden, divertidos por sí sós mais que logo producen certa saturación lectora, vai unido a un emprego coloquial, sinxelo e pouco artístico da linguaxe, xunto cunha caracterízación dos personaxes que a Jones lle resulta maniquea e simplista. 

-fronte a isto, temos un exemplum á inversa nas novelas de Philip Roth, que o crítico idolatra e que presentarían un emprego literario da linguaxe e unha maior sensibilidade cara a psicoloxía humana e o bizarro fluxo da realidade e do mundo real "en toda a súa impredicibilidade, comedia salvaxe, desexo, monstruosidade, excitación e miseria".

No seu remate, Jonathan Jones ábrenos as augas, coma novo Moisés, para que contemplemos novamente, anque cunha atitude máis tolerante, a fenda entre dúas correntes existentes da escrita: a do entretemento (non censurable por sí, agás cando prentende venderse como outra cousa) e a da literatura; a da distracción e a da arte. Deus recoñecerá aos seus.

Por suposto, o discurso de Jones é un locus communis arredor de ideas do estético, do literario e do valioso que leva a debatirse dende o advento da modernidade, e que ten motivado ríos de tinta e reflexións moito máis sisudas das que eu puidese aportar (e menos, nun espazo limitado). Antes de aprazar (máis unha vez) opinións persoais sobre esta polémica e os méritos, deméritos e usos de Pratchett, permitídeme apuntar á teoría do Campo Literario, de Pierre Bourdieu como unha das elaboracións intelectuais máis satisfactorias, malia defectos, no eido de analizar as confrontacións capital cultural-económico, audiencia de masas e audiencia restrinxida (ou ausente), burguesa ou intelectual, alto ou baixo nivel de consagración... Amais de nos seus estupendos libros, un resumo podedes topalo neste excelente cadro. Reducindo un chisco o tosco determinismo sociolóxico que por veces atenaza ao francés, a súa ollada resulta moi instructiva para percibir sobretodo as dúas grandes contradiccións, ou polos, arredor dos que se ve empurrado o escritor (e o lector): dunha banda unha escrita máis integrada (xa sexa na vertente 'popular', asociada ao entretemento ou na burguesa-académica) e doutra, unha máis apocalíptica (xa sexa na súa variante bohemia ou nas grandes figuras  e movementos formalistas, experimentais e vangardistas).

Sir Terry - to read or not to read?

Recentemente saiu unha crítica moi criticada no Guardian, a cargo de Jonathan Jones, que podedes ler eiquí. Resumindo, o que ven a dicir é que na súa opinión, o finado Terry Pratchett é un sobrevalorado autor mediocre de bestsellers, que o rebumbio polo seu pasamento foi moito maior que o que seguiu á marcha de Günter Grass ou de García Márquez "verdadeiros titáns da novela", que na sociedade posmoderna en que vivimos se desdibuxan impunemente as fronteiras entre o éxito pecuniario/popularidade e a grandeza literaria, e que a vida é breve de máis para ler potboilers cando hai tantos clásicos aos que nunca daremos chegado por unha cuestión cronolóxico-vital. 

Porén, obviando o pésimo gusto de falar mal dos mortos e a miña persoal e coñecida devoción polas novelas do Mundodisco, o certo é que podo empatizar coa maior parte dos argumentos do señor Jones, anque non con algunhas das súas conclusións, ou a reviravolta pedante coa que se gaba de non ter máis que folleado algunha novela de Pratchett, e de non necesitar máis para emitir o seu xuízo de valor. 

Pódese emitir un xuízo sobre un autor e unha obra con tan pouco input de lectura? Un tendería a dicir que non, que é arrogante, simplista e cómodo. No caso que nos ocupa, Sir Terry ten unha producción de case medio cento de exemplares, entre os que hai diferentes grados, madurez, cualidades e calidades estéticas. O cal non quita para que, aplastados polas montañas de papel que se publican, moitas veces teñamos que guiarnos por criterios indirectos e autoridades para escoller o que ler. Son este tipo de criterios os que me levan a mín, por exemplo, a rexeitar de antemán adicarlle tempo á 'Casa de la Troya', de Pérez Lugín, ás múltiples sombras de Grey ou á poesía española do XVIII. Mais sería intelectualmente deshonesto que escribise unha crítica publica e censura publicada destas obras sen antes pasar polo case seguro calvario da súa lectura previa.

Sen dúbida podo aceptar o argumento, digamos, 'altocultural' de Jones: que existe a Literatura con l maiúscula, composta de obras 'clásicas' de grande complexidade formal e conceptual e calidade estética, de lectura non sempre sinxela, e que atesouran a potencialidade de ampliar os nosos horizontes morais, intelectuais e históricos; que as tales 'grandes obras' son pouco lidas e menos aprezadas na sociedade de consumo tardocapitalista, xa sexa dende a dereita (apoiándose nun utilitarismo tosco, no libre mercado e na conversión da lectura nun mero ocio mol, opiáceo sinxelo e pouco esixente) ou dende a esquerda (apoiándose no rexeitamento aos valores ideolóxicos evidentes ou soterrados dos 'homes brancos mortos' que compoñen a maioría do canon). Mais aceptar este argumento segue sen implicar un acordo á súa peculiar cruzada anti-Pratchett. O porqué, razoarémolo na seguinte entrada (ou entradas).

Profilaxe

"Adquirir unha educación é un pouco como unha enfermidade de transmisión sexual: faiche inaxeitado  para moito traballos e logo sentes a necesidade de pasarlla a outras persoas".

Terry Pratchett, Hogfather

Homo Ludens

Son un ludópata. Recoñézoo. Con isto non quero dicir que me pase horas e horas apostando ao póker, ou gastando o diñeiro nas tragaperras (non teremos un nome ben enxebre para esas maquiniñas de luces e sonidos? As comecartos, quizais...), senón que me tolean todo tipo de xogos, dende os máis sinxelos (o parchís, a oca, o backgammon, os alquerques) aos máis elaborados, incluindo as modernas aventuras gráficas para computador e consola, Civilization III e IV, Age of Empires, as varias edicións do Heroes of Might and Magic, batallas con miniaturas Warhammer e a interpretación imaxinativa e ambiental do Rol.
O tema ven a conto non porque vaia a falar do libro homónimo de Huizinga, senón como telón de fondo á miña lixeira ausencia. Como sempre que collo vacacións, é raro que non me re-enganche ao viciosísimo MUD do Mundodisco, un xogo online formato MUD e inspirado nos mundos de fantasía do escritor inglés Terry Pratchett.
Para os que non os coñezades, os MUDs (do inglés Multi-User Dungeon) son uns primitivos xogos de computador baseados en textos e descripcións, xunto con accións varias que o teu personaxe pode realizar a través dunha serie de comandos escritos. Dado que inclúen personaxes xerados por un computador e outros, persoas tamén conectadas á rede e ao xogo concreto, pódese dicir que representan unha mestura do que sería un xogo de Rol estándar cun xogo de Computador normal. Algunhas interaccións son máis ricas, outras máis coutadas.
Este tipo de xogos descubríraos alá polo ano 91, en Inglaterra. Na aula de matemáticas tiñamos un computador (un computador!) que entre outras cousas, contaba cun destes xogos instalados. Non permitía, iso sí, interacción con outros xogadores, e tratábase nunha serie de enigmas e acertixos matemáticos que resolvías nun espazo pechado. Lembro estar enganchadísimo e levarme as probas para casa (chaves a tallar, números primos e xardíns e árbores a agrupar en conxuntos...).
Daquela tamén consumía moito libro-xogos (sobretodo o excelente Deathtrap Dungeon que tiñan na biblioteca), anque eses xa os descubrira, nun formato máis soso, nos libros vermellos de 'Vive tu propia aventura' que che levaban á cunca do Amazonas ou a un infernal mundo de tiránicas formigas. O modelo de libro inglés, en perspectiva, era algo máis roleiro (ao comezo do libro había unha ficha de personaxe, e supoñíase que tiñas que facer tiradas cando combatías con monstros. Por suposto, sempre trampeabas, e ías directamente á páxina que che poñía que foses se gañabas o combate).
Sorprende o absorvente que poden ser estes mecanismos. Poden dar un pracer culpábel (cando estou con eles, os libros languidecen, pechados, enriba da mesiña de noite) mais a vida é breve de máis para recurtar nas cousas que nos fan disfrutar un chisco.
De xogos seguiremos falando máis adiante, anque de xogos algo máis vellos...