Libros do Mes

Kris, gli Invincibili de Mario e Vanna Ghiringhelli

Richard III de William Shakespeare [R]

*Piers Plowman de William Langland

*La Divina Commedia – Purgatorio de Dante Alighieri / A.M. Chiavacci

*The Life of Samuel Johnson, LL.D. de James Boswell [E]

Economía política feudal

No passus VI do poema medieval inglés Piers Plowman narrase a chegada dunha presada de peregrinos diante de 'Pedro o Labrego', que se ofrece a guialos polo camiño da Verdade unha vez que remate de sachar o medio acre de terras que ten a carón da estrada. Porén, e coma bo texto medieval, a narración artella a continuación unha alegoría sobre o funcionamento da sociedade europea do século XIV e a percepción dos seus grupos e dos deberes e interrelacións destes.

Nefeito, Piers representa a toda a clase labrega que constitúe o soporte material, co seu traballo agrícola e gandeiro, de tódalas demais clases. E mentres os peregrinos agardan que Piers remate de sachar, non poden ficar de mans cruzadas, poñéndose a traballar do xeito que corresponda. Ante a pregunta das donas, Piers recoméndalles que se poñan a reparar sacos e a tecer panos, roupas e decoracións para a igrexa. Segue un cabaleiro, modesto, que se ofrece a aprender a tirar do arado, mais ao que o campesiño excusa de tal traballo: o seu deber, dille, será o de defendelo dos nugalláns e gastóns e das agresións exteriores. Ao tempo, prégalle ao cabaleiro que sexa indulxente coas persoas ao seu cargo, engadindo como acicate que a morte a a outra vida poden alterar os ordeamentos sociais deste noso mundo, facendo do servo señor e do señor, servo.

A referencia ao terceiro orde, oratores (logo dos laboratores e dos bellatores) é algo máis oblicua: no seu testamento deixa sentado Piers que xa que sostivo á igrexa (e indirectamente, ao clero) co dezmo mentres viviu, correspóndelle a esta velar pola súa alma e rezar por el despois de morto. Excusando, pois, aos que recen e aos que loiten, os demais peregrinos deste mundo terán que traballar: algúns nos seus oficios, e outros na labranza. E Piers porase a dirixir as tarefas e a comprobar a dilixencia de todos.

Entra en acción o parasitismo: pois varios dos peregrinos deixan o traballo a media mañá para adicarse ao canto e á preguiza; estes nugalláns néganse a traballar: os menos ousados finxen enfermidades varias, e os máis atrévense a ameazar ao labrego e a facer caso omiso do cabaleiro. Faise necesario un Deus ex machina que resolva o entorto, e aparece na alegoría do terceiro xinete da Apocalipse: a Fame.

Man de santo: atormentados pola fame, os nugalláns están dispostos a comer do peor alimento (nas verbas do poeta, o que comen os porcos, os cabalos e os cans) e a traballar sen descanso de sol a sol. Mais o agradecido labrego coméntalle á Fame que, cando veñan os bos tempos e as boas colleitas, han ter máis demanda os traballadores da súa man de obra e tornarán arrogantes e non tan dispostos a comer as comidas habituais. Como remedio, a Fame recomenda ir mellorando as viandas dos obreiros segundo as merezan. O que non quita a moi cristiá demanda de axudar, de todas maneiras, a aqueles que realmente o merecen e non poidan vivir do seu traballo.

É interesante ler estas visións medievais do mercado laboral en contraste co presente daquela e co de agora: é ben sabido que a mediados do século XIV (época na que William Langland escribiu o Piers Plowman), o continente veuse afectado pola epidemia da Peste Negra, que literamente volatilizou en poucos anos a entre un terzo e a metade da poboación europea. Unha das consecuencias inmediatas (e paradóxicas) da peste sería o de mellorar as condicións de vida das clases baixas que sobreviviran: os señores feudais contaban agora con moitas terras e poucos traballadores, e víanse na obriga de pagar 'altos salarios' aos labregos ou sufrir a súa marcha e conseguinte perda de rendas. A lexislación púxose a andar da mans das reconvencións contra a gula e a preguiza do Piers Plowman: en 1351, el-rei Eduardo III promulga un Estatuto dos Traballadores no que esixe que todos aqueles que estexan libres de compromisos previos teñan que aceptar traballar para o señor que o solicite, e cobrando o mesmo salario que se cobraba unha década atrás. Vamos, o mesmo que hoxe chamaríamos unha devaluación salarial, anque sen a excusa de gañar competividade: a sociedade feudal era máis directa e menos hipócrita nos seus discursos públicos e políticos.

KERIS

Entre as varias manifestacións culturais indonesias que me fascinan (e da man da música gamelan, do teatro de sombras -wayang kulit-, da arquitectura tradicional ou dos tecidos de algodón batik) está o kris, ou keris, un tipo de daga malaia asimétrica que funciona ao mesmo tempo como arma, coma obxeto estético e como artefacto relixioso e simbólico. É por todo isto que o kris está inscrito dende o ano 2008 na listaxe de Patrimonio Inmaterial da Humanidade da UNESCO.

Pasando aos elementos que compoñen estas pezas o primeiro a notar é a empuñadura (hulut), habitualmente de madeira tallada ou de óso.  As formas que adoptan son moi variadas: en Bali é típico que sexan figuras antropormorfas, representando deuses e diaños do panteón hindú; nas zonas musulmanas (Xava, Sumatra), a proibición coránica das imaxes fai que as representacións tornen abstractas, apenas recoñecibles xa como paxaros ou homes, e que predominen as volutas e decoracións florais; na illa de Célebes é típico entre os bugis un mango moi curvado en forma de pistola; en Malasia,  é habitual o mango pekaka (literalmente, 'picapeixe', anque en realidade o seu pico curvado no remate non estexa inpirado no paxaro, senón que sería unha forma estilizada do antergo deus Shiva).

Segue a continuación o mendak, unha peza metálica (en prata, ouro, bronce ou alquime) xeralmente circular e que ás veces inclúe incrustacións de pedras preciosas ou semi-preciosas.

A terceira parte é, por forza, a máis importante: a bilah, ou folla. Esta presenta unha enorme variedade de formas (dapur), anque en xeral non son demasiado longas e presentan unha serie de curvas (luk), sempre en número impar. Típico é tamén que presenten un deseño a dúas cores, froito da mestura na forxa de ferro e níquel, dando lugar a uns deseños que se coñecen coma pamor.

Para rematar, temos a baiña (warangka), onde se garda ao keris. Soen ser de madeiras nobres, anque en parte poden incluír anacos en marfín, é típico decoralas por diante con placas de metal labradas en volutas de flores.

Alén da súa beleza e emprego como símbolos de estatus, os keris son obxetos case relixiosos e sometidos a reverencia: na forxa tradicional, o mestre ferreiro (o empu) sometíase a varias prácticas relixiosas e ascéticas, e dependendo da súa pericia podía saír unha arma 'afortunada' ou 'maldita', axeitada ou non ao carácter do dono, ou dotada de poderes máxicos e mortais.

Se tedes máis interese nestas pezas podedes botarlle un ollo a este documental en inglés, ou se o vezo é máis superficial, tedes estoutro, moito máis pequeno:

Dante nella Domenica (2)

Seis anos atrás xa vos falaba dos praceres de ler ao alíxero Dante os domingos pola mañá. Daquela estaba co Inferno, e estreando a coidada edición de Maria Chiavacci Leonardi que me trouxera dunha estadía en Bologna cos amigos comparatistas. O curioso é que, coma o bo ateo supersticioso que son, deume naqueles días por establecer unha peculiar correlación entre o texto dantesco e a persoal situación laboral na que me atopaba: a dunha persoa con exceso de títulos e escasas posibilidades de rentabilizalos socialmente a través dun traballo apropiado e cunhas condicións dignas. Imaxinei que o remate do Inferno literario iría da man da fin do inferno do paro e das inseguridades anexas que este provocaba, e os desexos fixéronse realidade coa superación das opos do 2010.

Reanudo agora a lectura co tomo do Purgatorio e con outra superstición autoinducida: a de que o remate da súa lectura irá parello ao do fín deste curso e (temporalmente) da docencia en secundaria que tan ingrata se me está amosando na súa primeira experiencia. Porén, desta volta xogo con ventaxa, xa que sei case a ciencia certa (e depende dos destinos que eu mesmo poña no futuro concurso de traslados) cando e a onde me van a enviar cando chegue o próximo setembro. Entrementras, irei cadrando a lectura, ao ritmo dun canto á semana, para que encaixe o seu remate cos primeiros días do outono, e para engadir outra absurda e entretida fabulación persoal e privada ás moitas outras que xa cultivo, e das que vos irei informando en futuras xornadas.