O Museo da Inocencia (no orixinal, Masumiyet Müzesi)
Orhan Pamuk
2009, Galaxia
* * * * (bo)
Curioso percorrido entre o folletín sentimental e romántico e as antinomias dunha Turquía a modernizarse.
[Rescato a seguinte reseña dunha das que fixen no seu día para a prensa e que non chegou, ou xa esvaeceu, dos currunchos dixitais. 'O Museo da Inocencia' era daquela a última novela de Pamuk e, por paradoxos, a primeira que eu lle lín, dando comezo a unha feliz singladura que continúa nos días do presente...]
Foi labor dos
grandes pensadores decimonónicos e da escrita modernista o de botar por terra
os antigos ídolos nunha sorte de nova iconoclastia. Así, don Carlos (non de
Schiller, senón de Tréveris) bradaba contra o fetichismo da mercadoría nos
interiores do Kapital, o ‘matasáns vienés’ Freud desenmascaraba a
razón humana como fráxil gamela envolta nun mar de adversidades e un Nietzsche
sifilítico avisábanos do crepúsculo dos ídolos. É nun espírito similar no que o
premio novel Orhan Pamuk leva adiante na magnum
opus ‘O museo da inocencia’ un
desmonte crítico e tenro á vez dunha serie de ídolos, espectros e fetiches que
oprimen á Turquía e ao Estambul natais.
Nunha primeira
lectura, ‘O museo da inocencia’ aparenta un clásico romance de amor e paixón
frustrada: a do protagonista Kemal, mozo de clase medio-alta do Estambul dos
anos 70. Pouco antes do seu casamento, a personaxe topa cunha parente lonxana,
Fusün, da que se namora perdidamente e coa que vive un breve idilio que o
marcará de por vida, e que lle servirá de estímulo para crear un ‘museo da
inocencia’ a partires das lembranzas, memorias e artefactos variados que lle
lembren o que el mesmo alcuma ‘o momento máis feliz da miña vida’: os días de
romance e máis especificamente, a derradeira tarde coa muller amada na que esta
perde un pendente, primeiro obxecto do particular ‘museo’ de Kemal.
Entretecido coa
creación do museo temos un amplo fresco da sociedade turca dos últimos 30 anos,
onde é doado albiscar o conflicto e as tensións entre unha clase media-alta que
escolleu o camiño da modernización occidental marcado polo pai dos turcos,
‘Ataturk’ (non en van o protagonista leva o mesmo nome que o heroe nativo) e
unha masa popular e unhas tradicións que apuntan ao pasado islámico
(brillantemente exemplificado na Festa do
Sacrificio) e ás formas opresivas e tradicionais de matrimonio e
sexualidade. A xeración de Kemal vive a tensión entre os dous polos, dándolle
as costas a unha pasado aínda presente de pobreza e tradición que retorna, coma
todo o reprimido, con vinganza, e que tece un abafante marco de presión social
e de conformidade que impiden o florecemento da paixón amorosa, mais alá da
forma enfermiza da colección de obxetos-fetiches cos que lembrar o que foi, xa
non é e nunca voltará a ser. Os obxetos tentan eternizar no seu ámbar estático
e material o instante fugaz, e poderíamos dicir que toda a composición da
novela, composta de pequenos capítuliños e semblanzas, é de por sí outro ‘museo
da inocencia’, coas palabras e as experiencias, e que organiza Kemal en
paralelo ao museo ‘físico’ das lembranzas de Füsun. Porque as verbas e a
linguaxe son outro fetiche co que o narrador tamén xoga: un narrador intrusivo
en primeira persoa que non dubida en aconsellar e dirixirse directamente o
lector, non sen certa ironía, como cando aconsella o salto de páxinas nas que o
sexo coa amada aparece explicitamente descrito.
É ‘O
museo da inocencia’ unha silva complexa e múltiple de variada fermosura e
sabedoría como só saben contela as boas e vellas novelas antano, cando a novela
era certa e a forma definitiva e clásica para cristalizar a vida contemporánea
na súa complexidade. Para un fresco dunha sociedade complexa, entre o perto e o
lonxano (Pamuk desmonta visións reduccionistas e exóticas de Turquía xa dende o
xogo irónico da foto da portada, que na edición galega agocha na lapela a Hagia
Sophia que enclava á novela no imaxinario europeo de Istambul), ao tempo que
para unha lectura entretida e de calidade, a última obra de Pamuk,
afortunadamente traducida ao galego, é xa unha referencia indispensábel.
