Problemas de Marxismo

Como debera resultar evidente para tódolos visitantes desta bitácora, o Mantedor é un Marxista declarado e confeso, o cal non quere dicir que sexa parvo. Quero dicir con isto que ata eu son consciente de que a comezos do século 21, e despois de todo o que pasou no anterior, é necesario recurrir a algo que se asemella demasiado á Fe dos cristiáns (ou en todo caso, a formas de pensamento dogmáticas e irracionalistas, das que aborrezo) para manter unha confianza segura e optimista nas virtudes e na inevitabilidade do Socialismo. As explicacións materialistas da realidade que pretendan ser veraces e levar adiante o seu antigo proxecto de transformar o mundo teñen moito que mudar e que revisar se pretenden saír algún día da compracente e estéril innanidade na que levan soterradas dende fai alomenos 11 anos, senón máis...

Como tamén é ben sabido, o Marxismo como tal é un totum revolutum no que se conxugan, na súa teorización inicial, tres elementos: 1) unha análise económica da realidade con pretensións científicas, e que bebe da Economía Política clásica que desenrolaron os pensadores anglosaxóns; 2) unha lectura política a partires das condicións sociais e económicas que se sustenta nas prácticas da ala esquerda da Revolución Francesa e do nacente (no século 19) Socialismo; e 3) un artellamento filosófico do devir humano e das condicións do ser (humano, histórico, científico e do real) a partir dunha inversión materialista do pensamento hegelián, e herdeiro de toda a tradición da Filosofía clásica alemana.

Destes tres factores, o máis importante para min (e aliás, o que máis me aburre, como testemuñan longas horas de sufrimento e insomnio atado ás follas de Das Kapital...) é o económico; non só para min, pois Don Carlos tamén consideraba (It's the economy, stupid) que o modo de producción determinaba a superestructura, e polo tanto, que a economía remataba por crear, dalgunha forma un tanto confusa e en derradeira instancia, as diferentes clases sociais, as leis, o estado e a cultura. O pensamento marxista víase a si mesmo sobre todo coma unha ciencia que desenguedellara o funcionamento da economía neste e noutros periodos históricos, e que explicaba tamén cómodamente cara onde se camiñaba. Se o Marxismo falla como maquinaria de interpretación e predicción neste terreo, cae o seu piar sustentante, como na clásica estampa do castelo de naipes. Porque a forza persuasiva das ideas de Marx non está nunha política determinada (o socialismo artellou varias moi diversas) ou nunha filosofía (malia a importancia indubidábel das ideas, o Marxismo non pretende 'convencer' pola bondade dos seus argumentos e visións), senón nesa presunta análise obxectiva de como funciona a nosa sociedade, e en como pode (ou debe) funcionar e artellarse mellor. Nen sequera é tanto unha teima coa persuasión senón con verbas do estilo de 'necesidade' e 'inevitablidade'; a análise económica era a que facía do Marxismo algo 'serio' e cun proxecto claro, lonxe do iluso wishful thinking de anarquistas e pensadores burgueses atrapados nos seus peculiares labirintos ideolóxicos.

Pero o caso é que parece que perdemos a batalla da economía. E isto en dous terreos: tanto no predictivo como no competitivo, habida conta que durante boa parte do século 20 tivemos en pe rexímenes máis ou menos socialistas que tentaron implementar economías planificadas en oposición ás de mercado. O resultado foi, como hoxe resulta evidente, bastante desastroso. Dentro dun certo cinismo sobre a condition humaine, teño por certo que o Leste tería gañado a Guerra Fría se tivera producido maior benestar material nos seus cidadáns, á marxe da organización panóptica e represiva da sociedade...

Dúbidas máis que razoábeis no económico para as que agradecería respostas satisfactorias serían as seguintes:

-Porqué funcionan tan mal as economías planificadas?
- En qué medida se pode explicar a consolidación dunha clase media e as melloras notorias no nivel de vida dos occidentais cando a teoría clásica predicía a proletarización masiva da sociedade e crises crecentes que farían inviábel o capitalismo?
-Se o capitalismo non é sustentábel, onde van as súas crises? Porque esta que estamos lendo, con todo o seria que sexa, non ten trazas de apocalipse (nen sequera lle fai sombra á do 29...)
-É posíbel aplicar a teoría do valor/traballo dun xeito práctico?

O que estou lendo...

Certo é que a miña copia non é tan vistosa; conto con traducción ao inglés, e creo que dunha calidade bastante boa...

O libro en cuestión é o Wakan Rōei Shū (和漢朗詠集), ou 'Colección de poemas chineses e xaponeses para cantar'. É unha especie de Cancioneiro de Ajuda nipón, para o que tamén se perderon a maior parte das melodías.

Compilada polo poeta Fujiwara no Kintō arredor do 1013, a escolma inclúe fragmentos de clásicos da dinastía chinesa T'ang (sobretodo de Bai Juyi, moi aprezado no país de Yamato pola súa sinxeleza), poemas en chinés escritos por cortesanos xaponeses (kanshi; descola Sugawara no Michizane) e poemas en xaponés (waka; o autor máis destacado é Ki no Tsurayuki, á súa vez compilador do famoso Kokin Wakashu). Cáseque o soño trilíngüe dos nosos acomplexados políticos...

Aí lles doe - There it hurts them

Seguimos nestes días de vento e chuvia a darlle voltas ao indimenticabile borrador do decreto do galego onde, como é ben sabido polos lectores, e coa escusa demagóxica e irrealizábel da introdución do inglés na ensinanza, aprovéitase para xustificar de facto o que será unha hexemonía aplastante do castelán.

É unha mágoa que estropeen deste xeito unha ocasión para tentar arranxar a que sen dúbida é unha das (moitas) eivas do sistema educativo español: o mal que funciona para a aprendizaxe do inglés, convertido en auténtica koiné do mundo contemporáneo. A experiencia persoal cos habitantes de media Europa, outros mundos e parte de Portugal testemuña que, en efecto, a xente nova de máis alá dos Pirineos chega a uns niveis máis que aceptables na língua de Shakespeare. Dado que rexeito a hipótese de que os peninsulares sexan máis parvos, moitas cousas deben de fallar nas aulas. Unha alomenos podería ser o centramento en gramáticas e lecturas e a nula praxe oral (moito máis complicada para os mesmos profesores, tamén).

Tentar arranxar isto requeriría dunha serie de medidas que son inaplicábeis no actual marco educativo. Por exemplo, esixir a obligatoriedade de língua extranxeira sería seguramente ilegal coa lexislación vixente; e para o profesorado fixo cústame imaxinar 'estímulos efectivos' á marxe da obligatoriedade como para levar adiante a complicadísima labor de dominar unha língua foránea e dar clases nela. Incluso para un falante nativo e coa titulación académica pertinente (permítase a intromisión persoal e narcisista...), a experiencia non estaría exenta de complicacións e dificultades que non terías dando as aulas en galego/castelán.

No mellor dos casos, pois, todo este ruxe-ruxe rematará nun novo apartado de méritos para os sufridos opositores, e aplicábel aos concursos de translados e similares do profesorado fixo; un mérito que se poderá obviar seguramente con otros máis doados de conseguir a través do patio de Monipodio dos cursos conchabados entre as universidades privadas e os sindicatos...

A Chandigarth de Le Corbusier

Cando en 1947 a India musulmana e a hindú parten destinos coma dúas nacións independentes, varios foron os territorios que ficaron partidos pola metade, a teor das eximias maiorías relixiosas que os habitaban. Na provincia de Bengala, por exemplo, a zona leste pasou ao estado islámico, e a occidental á Unión India. Similar foi a división do Punjab, no noroeste. A maioría (coa capital, Lahore) parou en Pakistán; co que lles quedou, os indios fixeron dous estadiños, Punjab e Haryana, e unha capital común para eles, noviña de trinque, símbolo do novo país: Chandigarth ("A cidade fermosa"), deseñada polo arquitecto modernista Le Corbusier.

A cidade, soño ou pesadelo segundo os gustos, é un escaparate da modernidade racionalista, con plan de cuadrícula, xenerosos edificios de cemento e anchas avenidas. Unha mostra representativa é o Pazo da Asamblea, abaixo retratado...

Concepto de Medievo - Problemas

É ben sabido que en tódalas (mal chamadas) 'ciencias humanas', a ideoloxía dos investigadores funciona coma unha matriz explicativa e sustentante para dotar á materia e á investigación de sentido. Non se trata dun accidente ou dalgo que se poida realmente evitar. Todo o máis, podemos obrar con rigor e honestidade intelectual no emprego das ferramentas da disciplina, plenamente conscientes do qué, do cando e do como das nosas 'escollas radicais', e de que estas fan ao mesmo tempo de fachos de luz e de tecedoras de sombras dun xeito inextricábel.

As épocas e cronoloxías en Historia partellan plenamente desta problemática. Anque os historiadores refugan como da peste de toda caste de metainterpretacións e teorías globais da Historia, o certo é que toda periodización asume de xeito implícito (e cola de contrabando) unha visión dos feitos humanos, dos seus tempos e características, dos seus movementos e evolucións, incluíndo lecturas evolutivas, laudatorias e denigratorias. Tal é o caso sangrante do concepto de 'Medieval', do que me permitirei apuntar algunhas notas e ideas para o debate.

A palabra en cuestión xurde ao longo do século XV (a partir das formas latinas media aetas, medium aevum) e como parte dunha interpretación tripartita da historia por parte dos intelectuais humanistas do Renacemento. Fronte aos modelos dualistas, máis evidentes (pasado vs. presente), Flavio Biondo e Leonardo Bruni entre outros artellaron unha visión do mundo na que a un pasado greco-latino e idealizado seguíalle un periodo (inter)medio bárbaro e salvaxe, de retroceso ou desaparición das artes clásicas (sobretodo na arquitectura, na escultura e na calidade e pulimento do latín); a 'modernidade' asistiría a unha nova era de esplendor e restauración cultural, pechando así unha paréntese desagradábel á que se lle foron engadindo novos nomes alternativos e denigrantes ('Idade Escura', co que xa Petrarca atacara ao seu presente, ou Gótica', coa que Vasari censuraba o conxunto das artes medievais, e que certa novelística puxo de moda a comezos do dezanove).

Nos séculos seguintes, a evolución histórica e cultural non fixo máis que aumentar a negatividade. Así, coa Reforma Protestante, os luteranos pasan a asociar a Idade Media cun periodo de tiranía papal, quase-teocracia e corrupción da fe verdadeira na lameira de variadas supersticións. Coa Ilustración, a Idade Media asociouse por contraste con 'Idade da Fe', nun contexto no que a relixión ía véndose cada vez máis coma unha forma deficitaria ou simplemente falsa de coñecemento. As revolucións burguesas condenarían tamén ao Medioevo como a 'época do feudalismo', na que se instauraran formas malévolas de control e organización social e económica (a monarquía, os tres ordes, a servidume) que o presente traballaba afanosamente por derrubar...

No século XIX, nembargantes, comeza tamén noutros sectores sociais unha tépeda recuperación e revalorización do periodo. Tal recuperación é nun primeiro momento claramente reaccionaria: a Idade Media sería a época de orde e equilibrio sociais, de lexitimismo monárquico e de consenso relixioso, e oporíase a unha modernidade (liberal, industrial) que é rexeitada en diferentes grados dende os escritores e ideólogos románticos ata a igrexa católica e os absolutistas. Unha burguesía cada vez máis moderada era quen de rescatar un disfraz esperpéntico do Medioevo que se reflexa nos revivals arquitectónicos ou pre-rafaelistas e na novela histórica (Walter Scott). A orixe das linguas modernas na etapa en cuestión (e en moitos casos, das monarquías feudais que co tempo evolúen nos modernos estados-nación) tamén funcionaba como rescatador e lexitimador deste anaco do pasado.

Todo o cal e moito máis suscita non poucos problemas para a aceptación acrítica do Medievo como categorización produtiva na Historia. En qué medida sexa aplicábel a territorios non europeos, ou cales deberan ser os elementos estructuradores que marquen os seus límites, alén dos accidentes de deposicións e caídas (por exemplo: a lectura do medieval como 'a era do modo de producción feudal', que sería a proposta dos marxistas, e que non encaixa de todo coas cronoloxías clásicas) son aínda cuestións obxeto de encendidas discusións.