En cada familia extensa, adoita haber un personaxe inesquecible: o tío de lingua afiada e ollada cansa, que xa viu pasar demasiadas modas xuvenís e que monopoliza as comidas familiares cos seus interminables discursos á vista e oído de todos. Mais tras a súa rudeza agóchase algo raro: unha sabedoría profunda, duramente conquistada, sobre as realidades do mundo —realidades que a miúdo o noso cinismo ou inxenuidade finxen ignorar. Ler How the World Really Works de Vaclav Smil é coma escoitar ese tío, pero en forma de libro: rudo, directo, sabio e fondamente iluminador.
Cheguei a este libro a través dunha recomendación no club de lectura en liña de Altruismo Eficaz. O seu título captou a miña atención de inmediato, pero cando o collín non tiña idea de quen era Vaclav Smil. Imaginaba un autor moito máis novo e descoñecía por completo a súa profunda experiencia en enerxía, medio ambiente, alimentación, demografía, economía, historia e políticas públicas —ou que era un dos escritores favoritos de Bill Gates. Porén, esa ignorancia resultou irrelevante, porque só unha cousa resultou esencial: a súa pericia. E o libro encárgase de confirmala con creces.
O libro en resumo
How the World Really Works é o intento de Vaclav Smil de achegar os lectores ás realidades materiais que sustentan a civilización moderna: a enerxía que consumimos, os alimentos que producimos, os materiais que fabricamos e o medio do que dependemos. A súa tese central é simple pero devastadora: o noso xeito de vida está baseado nos combustibles fósiles e en catro piares insubstituíbeis (amoníaco, aceiro, formigón e plásticos), e calquera discusión seria sobre o futuro debe comezar recoñecendo a súa centralidade e insubstituibilidade actual. Cun rigor empírico considerable e un chisco de humor sarcástico, Smil expón os feitos que avalan a súa tese e desbota a demagoxia e a ignorancia da maioría dos xornalistas e políticos, así como as "mentiras pola ciencia" e as fantasías tecnoutópicas ou ecoloxistas de transición rápida ou colapso apocalíptico. O libro non é un chamamento á desesperanza nin ao triunfalismo, senón que pretende ser unha base sólida e sobria para comprender as realidades científicas básicas de cómo a vida moderna é realmente complexa, inercial e dependente de recursos.
Capítulo a capítulo
Capítulo 1: A enerxía é fundamental pero escorregadía
Smil comeza mostrando que a enerxía, aínda que esencial para a civilización, segue sendo mal comprendida. A vida moderna depende esmagadoramente dos combustibles fósiles, non só para a enerxía, senón tamén para materiais críticos, sendo os hidrocarburos densos insubstituíbeis. A electricidade, malia a súa versatilidade, non pode almacenarse a gran escala, o que complica unha dependencia total das renovábeis. Smil pide unha alfabetización enerxética, advertindo que o optimismo inxenuo sobre a descarbonización ignora enormes limitacións físicas e sistémicas.
Capítulo 2: Comprender a produción de alimentos: comer combustibles fósiles
O autor amosa como a produción de alimentos, dende a recolleita á agricultura, fixo posíbel a civilización pero segue atada aos combustibles fósiles. A agricultura moderna depende de fertilizantes sintéticos, mecanización e insumos enerxéticos; sen eles, non poderiamos alimentar nin sequera á metade da poboación actual. Aínda que a intensificación superou de momento os temores maltusianos, os custos ambientais e as ineficiencias seguen a ser altos. Smil insiste en que non é realista un regreso rápido á agricultura ecolóxica ou ao veganismo masivo: só son posíbeis melloras graduais e adaptacións pragmáticas.
Capítulo 3: Comprender o noso mundo material: os catro piares da civilización moderna
Smil desmonta o mito dunha economía "desmaterializada", amosando que a vida moderna depende de fluxos masivos de amoníaco, aceiro, formigón e plásticos, todos eles producidos con procesos intensivos en combustibles fósiles. Estes catro materiais alimentan, acollen e sosteñen a miles de millóns de persoas, sen alternativas verdes escalábeis á vista. Os avances dixitais, advirte, non poden substituír os alicerces materiais duros dos que a civilización segue dependendo.
Capítulo 4: Comprender a globalización – Motores, microchips e máis alá
A globalización é descrita como un fenómeno humano e histórico, non como unha forza inevitable. A globalización moderna acelerouse coas tecnoloxías do século XX e coa apertura política, culminando co espectacular ascenso de China. Mais Smil advirte de que as fendas (económicas, sociais e de seguridade) xa son visibles, e o mundo post-COVID amosa sinais claros de que o pico da globalización podería quedar atrás.
Capítulo 5: Comprender os riscos — de virus a dietas e tormentas solares
Smil interpreta a civilización como un longo esforzo por reducir perigos existenciais como a fame, a enfermidade, os accidentes e os desastres naturais. A pesar do enorme progreso, os perigos persisten —e a percepción humana do risco adoita distorsionar os perigos reais. Tamén destaca que os riscos voluntarios son máis tolerados ca os involuntarios, e como os medios amplifican os medos de xeito desproporcionado. A xestión racional do risco require enfrontar os sesgos sen esperar a eliminación dos ameazas raras pero catastróficas.
Capítulo 6: Comprender o medio ambiente: a única biosfera que temos
O capítulo comeza cunha crítica ás fantasías de colonizar outros planetas e cun chamamento a centrar o traballo humano dentro dos límites da Terra. O autor examina tres soportes biosféricos —osíxeno, auga doce e alimentos—, amosando que, mentres o osíxeno permanece estable, os sistemas hídricos e alimentarios enfróntanse a presións crecientes debido ao cambio climático. A pesar dunha comprensión científica clara do quecemento global, as emisións seguen aumentando, e Smil advirte que a descarbonización será lenta, difícil e dependerá de avances tecnolóxicos graduais, non de cambios radicais nin solucións milagrosas.
Capítulo 7: Comprender o futuro: entre o apocalipse e a singularidade
No último capítulo, Smil afirma que o desenvolvemento futuro situarase entre o colapso e o progreso ilimitado, caracterizado por cambios lentos e desiguais. Critica tanto as previsións excesivamente confiadas como os modelos alarmistas, destacando que a evolución real do mundo é imprevisible e está condicionada por restricións estruturais. Os cambios demográficos, as vulnerabilidades sistémicas e o cambio climático ilustran a dificultade dunha acción coordinada a longo prazo. A verdadeira preparación, insiste, require humildade, realismo e rexeitamento tanto das fantasías utópicas como do desespero apocalíptico.
Valoración persoal
How the World Really Works gustoume moito. Aprendín unha chea sobre as realidades enerxéticas e materiais que sustentan a nosa civilización —temas sobre os que previamente só tiña coñecementos vagos ou superficiais. Tamén apreciei a crítica mordaz de Smil a certos grupos polos que non sinto moita simpatía: os veganos militantes, os ecoloxistas do desastre e os utópicos da IA reciben un escepticismo máis que merecido. A maioría dos lectores beneficiaríanse do baño de realidade que ofrece este libro.
Se tivese que sinalar un defecto, sería un moi menor: os tres ou catro primeiros capítulos —os máis ligados á área de especialización directa de Smil— son extraordinariamente detallados, precisos e informativos, mentres que os capítulos finais resultan algo máis mornos e convencionais en comparación. Tamén se lle podería reprochar a Smil certo exceso de conservadurismo ou escepticismo ante os avances tecnolóxicos futuros. Porén, nunha era saturada de 'hype', How the World Really Works resulta unha lectura extremadamente saudábel, especialmente para aqueles que están excesivamente obsesionados co risco existencial asociado á IA.
O libro non conta con tradución ao galego, pero sí hai unha ao español, Cómo funciona el mundo: Una guía científica de nuestro pasado, presente y futuro, publicada por Debate en Febreiro do 2023 e traducida por Francesc Pedrosa Martín.
Sem comentários:
Enviar um comentário