Mythos

Hai dúas aficións que levan moito tempo comigo: unha sorprenderá aos meus amigos; a outra non. Son a Microbioloxía e a Mitoloxía respectivamente.

Eu tamén fun un rapaz pequeno (parece mentira). Sempre fun un lector precoz, pero con 6 anos literatura non lía moita (os meus pais estimulábanme a ler, pero eles mesmos non é que tocasen os libros de cando en cando, polo que difícilmente podían recomendar e dirixir lecturas). O da microbioloxía debeu ter orixe con aquela serie, 'Erase unha vez... o corpo humano'. Resultábame fascinante como esas criaturas microscópicas, os virus e bacterias, nos podían facer tanto mal. Nos libros de medicina tomaban formas xeométricas e fermosas, e presentaban síntomas e efectos do máis variado sobor de nós. Daquela foi doado aprender o mecanismo básico dos virus bacteriófagos (é o esquema que sempre aparece nos libros sobre como actúan os virus); nembargantes, aínda a día de hoxe ignoro a relación entre uns bichiños matando células e o xurdimento de pústulas por todo o corpo (varicela, sarampelo), as febres (rubeola, febre amarela), aparición de bubóns (peste) ou cavidades pulmonares (tuberculose)... Quizaves fagan falla datos demasiado técnicos para explicalo...

Pero voltando aos Mitos... Éstes constitúen unha continuación lóxica e entretida dos contos para rapaces (noutro lugar explicaremos as coincidencias e separacións do mítico e o folklórico). Lembro o percorrido polas páxinas da 'Crónica da Humanidade' parándome nas entradas con debuxos-fotos do Libro dos Mortos exipcio e dos Deuses gregos-romanos esculpidos en mármore.

Anos máis tarde (cando estaba en Inglaterra) mercara un libro fascinante, que aínda conservo comigo: "Classic Ancient Mythology". Era un percorrido a través de fotos e textos breves das crenzas exipcias, gregas e romanas. A súa lectura está detrás dun textiño vello que escribira na (por fortuna) case desaparecida Caramuxa nº1: 'Dialéctica da Mitoloxía'.

Lembro tamén uns libros que sacaba Xerais, moi ben ilustrados, e que foron unha primeira aproximación a lendas vikingas, africanas, rusas e xudeas. E moitos máis libros despois...

No instituto, o fascinio pola Guerra de Troia. A lectura emocionada da Ilíada e a Odisea, viaxando con Odiseo, 'fecundo en ardides' por terras ignotas, chorando a morte de Héctor e a excidio Troiae..., buscando con sede insaciábel os episodios que se lle esquenceran a Homero...

Hoxe quero lembrar simplemente a lenda de Gaio Mucio Scaevola. Este nobre romano teríase prestado voluntario para asasinar ao caudillo Etrusco Lars Porsenna, inimigo da nacente república. Infiltrouse no campamento rival mais, por erro, asasinou ao secretario do rei en vez de ao seu obxetivo. Despois disto, e para demostrar que os romanos eran homes destemidos, meteu a man dereita no lume, deixando impávido que se consumise.

¿E porqué Scaevola? En latín, a palabriña significa 'zurdo', e levábaa como apelido unha gens famosa, presunta descendente do heroe mítico. Eu tamén son zurdo, anque non queimase a man dereita nun acto glorioso: M. Scaevola tamén me acae como nome (non Mucius; Manuelus, supoño, da 2ª declinación). Manolo o Zurdo, vamos.

¿E qué diredes dunha persoa tan racional coma min enguedellado nas redes de bronce* do mítico? ¿Evasión?¿Dialéctica negativa?

O mundo está cheo de sorpresas.

*En redes de bronce conta tamén o mito que foron atrapados Ares e Afrodita polo marido celoso, e suxeitos despois a público escarnio nos cumios do Olimpo.

A Montaña Máxica

Solicitaba Noel unha entrada arredor dese magnífico novelista que foi Thomas Mann, co gallo do cabodano nº 51 que tivo lugar o venres pasado. Porén, unhas liñas...

O noso breve século XX deu unha manchea de escritores que, malia a cegueira que impón a curta distancia, podemos apostar que perdurarán no tempo. Os textos que ceibaron as súas plumas amosan as máis altas cotas de xenio e profundidade; e un dos que compoñen esta Santa Compaña de artistas, da estirpe de Kafka, de Joyce e de Proust é Thomas Mann (1875-1955).

Anque a súa producción é moi variada, aquilo polo que é xustamente recoñecido é pola xenialidade das súas novelas, coroadas de épica e sutil ironía. Entre os títulos que o fixeron famoso están 'Os Buddenbrooks', 'A morte en Venecia', 'Xosé e os seus irmáns', o 'Doutor Fausto' e, sobretodo, a máis coñecida: 'A montaña máxica'.
Máis coñecida non significa, por desgracia, a máis lida. O tamaño desta magnífica opus é considerábel (case 1000 páxinas de letra pequena e papel delgado na miña edición (sic) de peto. E ¿qué topamos nesta novela? Mellor preguntémonos polo que non topamos.
Estas páxinas luminosas pintan diante nosa o fresco dun mundo que remata: a Europa feliz e apacíbel denantes da treboada final: a Gran Guerra. A imaxe lémbranos outros esforzos similares noutras artes (pensamos na 'Grande Ilusión' de Renoir), mais ningunha acada a profundidade do mestre de Lübeck.
Ao longo deste auténtico (e parodiado) Bildungsroman seguimos, pois, as peripecias de Hans Castorp, que nos outos cumios de Davos (Suíza) aprenderá todo sobre arte, amor e política. Esta última da man do conflicto entre dúas figuras irreconcilíabeis: Settembrini -o seguidor de Carducci, ilustrado e Enciclopedista- e Naphta -o xesuíta conservador, reaccionario e totalitario-. Mais como dixemos, é un mundo a piques de virse abaixo -alla Casa Usher-. Coma os demais elementos, as ideoloxías decimonónicas marchan con Castorp ás trincheiras das que nunca voltarán con vida.
Rematamos cun fragmento da épica: o enfrontamento final entre os dous sabios:

-Comecemos -declarou Naphta. ¡Avance, señor, e dispare! -berroulle ao seu adversario, e comezou él mesmo a avanzar co brazo tendido e a pistola dirixida cara Settembrini á altura do peito. Settembrini fixo o mesmo, e ao terceiro paso (o outro xa chegara á barreira) elevou a pistola desviándoa a apretou o gatillo.
A seca detoación foi repetida por un eco múltiple. As montañas devolvían o son. Hans Castorp pensou que aquilo ía intranquilizar a tódolos habitantes da rexión.
-Vostede disparou ao aire -dixo Naphta dominándose e baixando a arma.
-Disparo como me peta.
-¿Vai a disparar outra volta?
-Non penso facelo. Agora correspóndelle a vostede.
Settembrini fitaba cara o ceo e puxérase lixeiramente de perfil. Notábase que escoitara dicir que non era convinte presentarse ao adversario en toda a súa anchura, e inspirábase nese consello.
-¡Covarde! -berrou Naphta, facendo con este berro unha concesión ao sentimento humano de que era necesario máis valor para disparar que para que disparen. E elevando a súa pistola dun xeito que non tiña nada que ver cun combate, disparouse na cabeza.
¡Un espectáculo lamentábel e inolvidábel! Titubeou e caeu ao chan, mentres as montañas xogaban á pelota co ruído seco.
Todos ficaron por uns intres inmóviles. Settembrini guindou lonxe de sí a arma e foi o primeiro en agacharse sobor do seu adversario.
-Infelice! - exclamou-. Che cosa fai, per l´Amor di Dio!
Hans Castorp axudoulle a voltar o corpo. Viron un buraco vermello e negro na testa, e viron o seu rostro, que foi cuberto inmediatamente cun pano de seda que asomaba dende o peto da chaqueta de Naphta".

Airas Nunez

Unha das xoias da nosa literatura medieval:


Bailemos nós ja todas tres, ai amigas,
so aquestas avelaneiras frolidas,
e quen for velida como nós, velidas,
se amigo amar,
so aquestas avelaneiras frolidas
verrá bailar.

Bailemos nós ja todas tres, ai irmanas,
so aqueste ramo d’estas avelanas,
e quen for louçana como nós, louçanas,
se amigo amar,
so aqueste ramo d’estas avelanas,
verra bailar.

Por Deus, ai amigas, mentr’al nom fazemos,
so aqueste ramo frolido bailemos,
e quen ben parecer como nós parecemos,
se amigo amar,
so aqueste ramo, sol que nós bailemos
verra bailar.

Zacarías Werner

Eis a figura do home que inspirou unhas das mellores pezas da literatura galega e da pluma do patriarca de Trasalba.

Maître Obscur

"Polo centro da Rúa do Vilar camiñaba, bambeándose, unha alta figura de gabardina castaña e chapeu negro con aba ancha. Protexíase cun parachuvas. Sentiu Príncipe ciumes. Narda seguía, como cada domingo, a Maître Obscur. Iría, coma sempre, atrás súa deica a catedral. Mimetizaríase logo nalgún curruncho para observar a Maître Obscur so o Pórtico da Gloria, seguindo distraído a misa e o sermón monótono dalgún cóengo que non soubera prescindir do sistema vocálico galego. Narda pechaba entón os ollos e soñaba as saudades de Maître Obscur, seguíalle coa imaxinación o torrente interno de evocacións históricas, a vertixe nacional na que vagaba Xelmires, Prisciliano confundíase co cosmos nas montañas e unha poulareda de almas labregas compuñan o canto coral da aldea da Galiza. O imaxinar de Maître Obscur era imaxinado por Narda no curruncho de pedra no que se ela agachaba, onda a Capela das Reliquias".

X.L. Méndez Ferrín - No ventre do silencio

Da G(h)ándara Irta

Érase unha vez un Colectivo que -fai moitísimo tempo- facía cousas de vez en cando; nunha ocasión ocorreusenos sacar adiante unha especie de recopilatorio-revista anual que incluíse nela os mellores textos das 'caramuxas' e algunha cousa de nova creación. O proxecto non viu á luz, pero pasamos varias noites discutindo o nome do volume.

Isto debeu de acontecer polo ano 2001 (ou comezos de 2002), xa que o nome que eu propuxera tirárao do último libro de Helena de Carlos, lectura recente daquela: "1999". "Da Gándara Irta" (penúltimo verso do seu poema "O home que chegou da friaxe") parecíame evocador e poético dabondo para o que necesitábamos. Pero queríavos falar hoxe doutra gándara (con h desta volta): un antigo país que viviu na súa terra sucesos singulares.

Despois da morte de Alexandre Magno, os seus xenerais (os diádocos) repartíronse os despoxos do Imperio; e nas marxes do río Indo, o gobernador de Bactria -Diodoto- proclamouse independente, dando nacimento a un curioso híbrido cultural: un estado greco-indio.



Sería o rei Demetrio, un descendente de Diodoto, o que levaría a falanxe macedonia ata as terras da India propiamente dita, chegando ata a capital imperial de Pataliputra. Conservamos unha moeda de prata na que aparece o conquistador coroado cunha cabeleira de Elefante, símbolo das súas conquistas.

Nos perto de douscentos anos que durou esta hexemonía asistimos, pois, a un fenómeno de sincretismo sen precedentes; os reis mesturaron as línguas e os símbolos, as prácticas relixiosas do helenismo coas búdicas.
Un exemplo desta mistura dánola o rei Menandro, descendente de Demetrio. As súas dracmas de prata presentan dobre inscripción: "o rei salvador Menandro" en grego (BASILEOS SOTHROS MENANDROY) e en Kharosthi (MAHARAJA TRATASA MENADRASA).

Este rei tería levado a cabo unha laboura de protección e espallamento do Budismo, ao que segundo as fontes locais, se tería convertido. O texto pali "Milinda Panha" rexistraría as súas conversas co monxe Nagasena.
Desta fusión sairá a arte coñecida como greco/búdica, ou "de gandhara". Así, aparécennos Atlas sostendo nos seus ombros un templo budista, Herakles escoltando a Gautama Sidharta ou Buda nun capitel corintio.
Moitas mostras quedan no tinteiro: a estatuaria (as representacións de Buda nacen nesta época), a arquitectura, a simboloxía nas moedas... todo apunta neste camiño de mestizaxe e mestura. Despois de todo, a simpatía co diferente non é patrimonio exclusivo da sensibilidade posmoderna.