Pericles, Príncipe de Tiro

Ben, sabíades que isto ía a pasar. A ese fanático bardólatra que é Fravernero, modelo do intelectual colonizado, espello de cosmopolitas sen raíces, xa lle tardaba meter unha entrada sobre o Cisne de Avon e as súas obras.

A crítica, baseándose no primeiro Folio das obras de Shakespeare, tende a dividir éstas en tres grupos: as Historias, as Traxedias e as Comedias. Outros prefiren separar da última sección o que chaman os 'Romances Cabaleirescos'. Os Romances serían obras tardías do autor (de 1607 en diante), cercanas aos romances medievais. As súas características máis suliñables: tramas enrevesadas con reencontros familiares e final feliz; elementos máxicos e fantásticos; frecuentes Deus ex machina na forma de deuses gregos; e a mestura de esceas 'pastorais' e de ''civilización".

O Pericles é unha desas obras, e probábelmente, unha das peores (xa comentarei noutra ocasión a miña filia coas obras malas de Shakespeare). A autoría é compartida con George Wilkins, coñecido proxeneta da época e resposábel das primeiras (e sosas) nove esceas do Pericles.

Só contamos cunha versión moi corrupta desta obra (non foi incluída no Folio), un texto pirata probábelmente reconstruído de memoria por algún asistente ao teatro (igual que a versión 'mala' de Hamlet de 1603). No seu día, foi un dos maiores éxitos do seu autor, con varias edicións contemporáneas e unha versión novelada, The Painful Adventures of Pericles que nunha nota proclama seguir a mesma estructura que a obra de teatro.

Malia os seus defectos e unha trama rocambolesca, a obra ten momentos de beleza desacougante. Dende as cabezas cortadas nas portas portas de Antioquía ao poeta medieval John Gower facendo de prologuista á estatua parlante ou o emotivo reencontro de Marina e Pericles na escea 21:

"I am great with woe, and shall deliver weeping.

My dearest wife was like this maid, and such

My daughter might have been. My queen´s square brows,

Her stature to an inch, as wand-like straight,

As silver-voiced, her eyes as jewel-like,

And cased as richly, in pace another Juno,

Who starves the ears she feeds and makes them hungry

The more she gives them speech. -Were do you live?"

Só queda recomendarvos, cando teñades tempo, tecer o fío solto das esceas do Pericles. Pois o mosaico incompleto e fragmentario ten unha estética que na actualidade estamos a reivindicar. E que o disfrutedes tanto coma min.

Espectros

Un dos primeiros sitios que visito cando estou nunha capital estranxeira son os seus cemiterios. Nada de morboso ou de filias estrañas, non pensedes mal. O meu legado católico actívase no inconsciente e lévame polo camiño común do culto ás reliquias. Neste caso, a peregrinaxe soe incluír a grandes escritores, artistas, filósofos e algún dos escasos políticos que respeto.

Cando estiven en Berlín, a visita obrigada tería sido, quizaves, o Friedrichsfeld, que é onde repousan os meus admirados Karl Liebknecht e Rosa Luxemburg alén doutros revolucionarios asasinados. Pero non: na guía coa que contaba, o único de interese que aparecía era o Dorotheen, a carón da Oraniemburger Strasse. Neste caso, tocaban dous dramaturgos xeniais como son Bertold Brecht e Heiner Müller e dous filósofos (nada menos que Hegel e Fichte, ámbolos dous soterrados un a carón do outro).

Igual ca hoxe, era un calurosísimo día de verán; o sol batía como unha capa de chumbo, o que se xuntaba en conspiración coas bochas dos pés para ralentizar o meu percorrido. Na mesma rúa de Orianemburg parei un chisco para visitar a Gran Sinagoga da capital, unha curiosa mestura de influencias neo-bizantinas e mouriscas coroada cunha enorme cúpula dourada. Estrañoume a esaxerada presencia policial arredor e dentro dela.

O Dorotheen resultou ser un cemiterio exemplar, moi estético: tumbas neoclásicas e vexetación exhuberante, un bo lugar polo que pasear un pouco e darlle algo de respiro ao corpo lonxe do sol de xustiza berlinés. Algunhas das tumbas que buscaba atopeinas con facilidade: Brecht estaba a carón da entrada, e o dúo Hegel-Fichte un pouco máis adiante.
E foi a carón destes dous cando sucedeu: como aparecido da nada, un home de mediana idade estaba sentado nun banco de pedra, detrás miña, garabateando cousas nunha libreta. O alemán, moi amábel, dirixiume unha pregunta en inglés, e durantes uns minutos intercambiamos unha amena conversación sobre a cidade e os filósofos enterrados aí.
O caso era que a face do alemán timbrábame algún tipo de corda interior. Eses lentes, ese cabelo, ... tiña a impresión de telos visto nalgures. Lembrei unha revista teatral co texto de Hamletmachine, e para o meu desacougo, o meu conversador resultábame estremadamente parecido á foto que viña co texto.
Algún truco mental, pensei. Unha suxestión, froito do ambiente especial, da mala memoria e da activación deses neurotransmisores (como a acetilcolina) que se activan cando estamos soñando. Ou quizaves o interlocutor meu podía ser o fillo da personaxe da foto. Non me atrevín a preguntarllo, e ao máis que ousei foi a preguntarlle polo que o meu subconsciente me berraba que era a súa propia tumba:

"Do you know where Heiner Müller´s grave is, sir?"

O alemán sorriu enigmáticamente. Fixo un xesto vago indicando descoñecemento, ao tempo que me indicaba un lugar cara á esquerda onde, segundo el, estaban soterrados os persoeiros da extinta DDR.
Saín noutra dirección, e despois dun tempo de pescuda, atopei a tumba de Heiner Müller. No lugar erguíase unha columna de ferro oxidado con algúns pitillos na parte superior.
Pouco despois saía do cemiterio. Da zona onde estaba o alemán coa libreta flotaba unha pequena nube de fumo de cigarrillo. Pouco acostumado a este tipo de enfeitizamentos, preferín non mirar atrás e gardar como un tesouro o máis parecido a unha experiencia sobrenatural que un ateo confeso coma mín é capaz de recoñecer.
Agardo toparmo se algunha vez volto a Berlín. Desta volta xa teño máis cousas lidas del, polo que serei menos tímido nas preguntas. Terei que levarlle tamén algúns cigarrillos turcos, xa que sospeito que este morto os apreciará mellor que a sangue animal...

"A sheep to Tiresias only, black, and a bell sheep.
Dark blood flowed in the fosse,
Souls of Erebus, cadaverous dead, of brides (...)
I sat to keep off the impetuous impotent dead,
Till I should hear Tiresias".

Máis kitch socialista

Hai cousas máis interesantes no arquivo de propaganda de Alemaña do Leste. Sobretodo, ide dentro da sección de Posters a "Wall newspaper material" para ver o cartel número 15 (7. November 1917 Beginn einer neuen Epoche), onde poderedes contemplar o debuxo da camiseta que mercarei en breve, e que o computador non me deixaba colgar aquí...

Sebastian Haffner - A Revolución Alemana

Franz Kafka no seu relato Vor dem Gesetz (Diante da lei) conta a historia dun home que solicita entrar a un implacábel gardián, e que pasa toda a súa vida agardando perante a porta, sendo rexeitado unha e outra vez, mais sen perdé-la esperanza, tentando inútilmente persuadilo. Finalmente, na hora da súa morte, o gardián bérralle ao "oído que xa vai perdendo": "Esta entrada estaba especialmente reservada para ti. Agora marcho e péchoa".

A historia do Reich e da socialdemocracia alemáns lembran este relato kafkián. Ao xurdir case simultáneamente, parecían estar feitos o un para o outro: Bismark trazou o marco estatal no que podía desenrolarse a socialdemocracia e ésta agardaba que algún día podería dotalo de verdadeiro contido político de forma duradeira. Se o tivese acadado, quizaves aínda hoxe existiría o Reich alemán.

Pero xa sabemos que non o conseguiu. O Reich caeu nas mans equivocadas, e afundiuse. A socialdemocracia, que xa dende o primeiro momento se sentiu chamada a dirixilo e que quizaves o tería salvado nunca reuniu nos 74 anos de existencia do Imperio nen o valor nen o vigor suficientes para facerse con el. Como a personaxe do relato de Kafka, a socialdemocracia instalárase xa cómodamente diante da porta. E tamén a ela a Historia podería terlle berrado no oído en 1945: "Esta entrada estaba especialmente reservada para ti. Agora marcho e péchoa".

Pero ao contrario que na historia de Kafka, nesta hai un instante dramático no que todo parece mudar. En 1918, diante da derrota inminente, os gardiáns do Reich abríronlle aos propios dirixentes socialistas a porta de entrada, pechada durante tantos anos, e deixáronnos pasar voluntariamente ás antecámaras do poder, non sen segundas intencións; e entón as masas socialdemócratas precipitáronse cara o interior, empurrando aos seus dirixentes e arrastrándoos perante a derradeira porta, ata o mesmo poder. Tras medio século de espera, parecía que por fín a socialdemocracia alemá acadara o seu obxetivo.

E entón sucedeu algo incríbel. Os seus líderes, que só acadaran rosmando o trono vacante conquistado polas masas socialdemócratas, movilizaron inmediatamente aos antigos gardas do pazo, agora sen señor, e mandaron botar de novo aos seus seguidores. Un ano despois, os mesmos líderes voltaban a toparse fora, ante a porta pechada, e para sempre.

A Revolución Alemá de 1918 foi unha revolución socialdemócrata sofocada polos dirixentes socialdemócratas: un suceso sen par na Historia.

Este libro presenta escea por escea cómo aconteceu. Pero antes de que subamos o telón deste escuro drama é recomendábel botar unha breve ollada ao seu longo preludio: o medio século de impaciente espera socialdemócrata perante as portas do poder.