As listas de Borges

Como de costume, podíamos hoxe falar dunha morea de cousas. Temos a nova victoria electoral do bolivarianismo nas urnas -un novo puntapé na bocaza e nas gadoupas de lobo da contrarrevolución canalla-, o curso de Cibercultura que estou a facer na Universidade (e a nivel privado e celebracional, a concesión de bolsa para o Máster no que se insire o dito curso), o poeta estoniano Juhan Liiv; mais aquilo que me chama é este pequeno fragmento de 'Otras Inquisiciones', de Borges (en concreto, parte de 'El idioma analítico de John Wilkins'), que anos despois reciclaría mâitre Foucault para o prefacio (creo lembrar) de Les mots e les choses. Subliñar, alén do encanto da pasaxe, a curiosa asimetría na asimilación do Porteño, que soe erguerse como paradigma de escritura posmoderna no Vello Mundo e nos EEUU e de modernismo en América Latina...

Esas ambigüedades, redundancias y deficiencias recuerdan las que el doctor Franz Kuhn atribuye a cierta enciclopedia china que se titula Emporio celestial de conocimientos benévolos. En sus remotas páginas está escrito que los animales se dividen en a) pertenecientes al Emperador, b) embalsamados, c) amaestrados, d) lechones, e) sirenas, f) fabulosos, g) perros sueltos, h) incluidos en esta clasificación, i) que se agitan como locos, j) innumerables, k) dibujados con un pincel finísimo de pelo de camello, l) etcétera, m) que acaban de romper el jarrón, n) que de lejos parecen moscas.

R.B. Kitaj - O asasinato de Rosa Luxemburg

"Hai xente á que non lle gustan os museos porque os ven como tumbas, ou como algo negativo. Eu sempre os adorei. Para mín son os faros da utopía e do benestar social".

Outras Inquisicións

Non estaba pensando nestas, senón nas que se producen nos varios libros que estou a ler, e dos que aproveito o caderno de bitácora para facer memoria futura e pública, alén de coller título emprestado...

Despois de rematar o tomo I (Pintura) da 'Arte del siglo 20', de K. Ruhrberg (edita Taschen), pensaba deixar aparcados os volumes artísticos (incluído o segundo deste, adicado a escultura e novos medios) para un futuro incondicional, mais unha amiga acaba de emprestarme un monumental 'Art in theory. 1900-1990', de Charles Harrison e Paul Wood (ed.), case 1.200 páxinas de escolmas de textos críticos e teóricos, moitos de grande interese, sobre os que navegarei de forma errática ao longo deste mes e do que ven.
A relectura do 'Criticón' gracianesco vai chegando ao porto final, malia ficar aínda unhas 200 páxinas do Invierno de la Vejez nas que acompañar as andanzas e pelerinaxes de Andrenio e de Critilo.
Dentro das lecturas interesadas, mencionar as 'Otras Inquisiciones' de Jorge Luís Borges e 'La narración como realidad virtual' de Marie-Laure Ryan, ámbolos dous conectados con futuros seminarios do máster -o segundo con máis inmediatez que o primeiro-.

Manoseando polo volume borgesco na miña peculiar mini-biblioteca de Babel, certo azar quixo que botara man dun veciño, a 'Segunda Antolojía Poética' de Juan Ramón Jiménez, do que se desprendeu un anaquiño de papel coa miña persoal 'antoloxía da antoloxía', en 10 poemas. Cantando os números coma no bingo, son: o 15; o 106; o 108; o 112; o 153; o 194; o 326; o 409; o 411 e o 465. Destes só o primeiro sobrevive como sublime na subxetiva valorización de FraVernero, anque os demais non están mal.

A miña afición ao poeta de Moguer foi unha das primeiras manías poéticas que tiven, logo de descubrir o xénero bastante tarde, con 17 anos, e de ter amosado unha inmensa antipatía (que aínda subsiste) pola poesía ñoña, cursi e baratamente sentimental á que nos tiñan acostumados as introduccións e prexuízos da época (básicamente, grandes carretadas de romanticismo e os seus epígonos; español amais, que é dos peores de Europa). A apertura ao eido da poesis veu determinada por 4 factores/autores:
1) Charles Bukowsky, do que descubrín daquela para o meu estupor que facía versos, e ao que aprezaba tantísimo pola súa absoluta carencia de sentimentalismo e a crueza entretida coa que trataba as miserias e a sexualidade humana. Se este home tecía versos, o terreo tiña que ter algún interese e unha maior variedade temática do que sospeitaba.
2) Vladimir Maiakovski: o verso broncíneo e bolchevique afagaba o meu propio dogmatismo político, alén de que o moi raposo era quen de agachar o seu enorme sentimentalismo detrás dunha imaxinería futurista, urbá e chocante e dun verso vangardista que colaban a mercadoría de contrabando.
3) Os poetas do Colectivo 'Sacou'. Non só por ser amigo deles e por ter que ler os seus poemas á forza, cando os pasaba para a nosa revista 'A Caramuxa', recén constituída no 98. Os debates, tertulias e lecturas e o pracer xenuíno que experimentaba con algúns dos seus textos tamén axudaban a desbrozar a selva dos prexuízos.
4) JRJ: neste caso, a imensa paixón e amor literario da profesora de literatura española de COU, que tiña a Juan Ramón no pedestal, algo me influíron tamén, co que se demostra que a paixón é tan contaxiosa como calquera outra enfermidade, e un requisito indispensábel nun bo profesor.

O remate é, evidentemente, o poema nº 15, parte das 'Arias Tristes', e que parece sobremaneira unha reescritura dun famoso romance das letras castelás:

Río de cristal, dormido
y encantado; dulce valle,
dulces riberas de álamos
blancos y de verdes sauces.
-El valle tiene un ensueño
y un corazón: sueña y sabe
dar con su sueño un son lánguido
de flautas y de cantares-.
Río encantado; las ramas
soñolientas de los sauces,
en los remansos caídos,
besan los claros cristales.
Y el cielo es plácido y blando,
un cielo bajo y flotante,
que con su bruma de plata
acaricia ondas y árboles.
-Mi corazón ha soñado
con la ribera y el valle,
y ha llegado hasta la orilla
serena, para embarcarse;
pero al pasar por la senda,
lloró de amor, con un aire
viejo, que estaba cantando
no se quién, por otro valle-.

de Hipertextos

Últimamente, estou a traballar moito e a ler moito deste eido, anque non sexa terreo totalmente descoñecido por mín. A base explicativa cífrase para falantes de língua hispana en dous volumes cos que conta a USC: 'Hipertexto', de George P. Landow, e a compilación 'Teoría del Hipertexto. La literatura en la era electrónica' de Anxo Abuín e Teresa Vilariño, en Arco Libros. Os leigos e preguiceiros podedes botar unha ollada rápida ás entradas na wikipedia hispana nos epígrafes Hipertexto e Narrativa hipertextual, anque se tedes don de línguas eu recomendaría mellor as versións inglesas das entradas, que soen ser máis completas.

Deixando aparte os 'hipertextos serios', con vontade literaria (cousas coma afternoon. A story, de M. Joyce, Patchwork Girl, de Shelley Jackson ou Hegirascope de Stuart Moulthrop), entre outros, polos que amais hai que pagar e mercar o diskette, o meu recordo primeirizo do toparme con esta tecnoloxía foi baixo a estrela da sorpresa e da frustración. Debeu ser polo ano 2000 cando o meu amigo Carlos me pasou varios discos do grupo de Rock Progresivo King Crimson (especialmente o seu Lizard). Prestáronme tanto que me puxen a buscar información sobre eles na Rede de Redes (recén instalada neses días cunha conexión antediluviana e lentísima que me estremezo só de lembrala), e atopei unha páxina estremadamente curiosa, e que aínda hoxe segue en vigor: Promenade the Puzzle: The Poetic Vision of Peter Seinfield. A páxina (por chamarlle dalgunha maneira) é un percorrido alucinante en vintedous capítulos e moitísimas máis páxinas subordinadas aos 4 primeiros discos da banda. A tese que defende o autor (ou autores?) é que en todos eses discos se pode seguir unha madeixa de referencias simbólicas, alquímicas e místicas que xiran arredor da figura central do 'Rei Vermello', unha metáfora inspirada no emperador medieval Federico II e na lectura por parte dos membros da banda da idealizada biografía deste que escribiu Ernst Kantorowicz en 1927. Así descrito, o proxecto resulta un tanto prosaico, mais o percorrido polas páxinas, co equilibrio estupendo de imaxes e textos seductores, hermenéutica estreita e lectura das letras das cancións (a veces dúas liñas ocupan unha páxina enteira!) alén dos innumerábeis hipervículos que permiten ampliar ou desviar o fío narrativo principal ad infinitum (conectan con páxinas web de todo tipo a partir dunha idea ou cita do texto principal: outras páxinas, librerías, enciclopedias virtuais, distintas seccións deste mismo portal), e que parten como punto de partida non só de liñas, senón de imaxes suxerentes e estrañas.

Unha vez inmerso na lectura, o realismo ou a veracidade da tese, xa que logo, perde toda importancia. O pracer da ficción, das lecturas múltiples e do percorrido fai que resulte indiferente se a tese está collida polos pelos ou se é rematadamente falsa, ou verdadeira. Mais xunto co pracer (para mín, alomenos) viña certa ansiedade ante o interminábel labirinto textual: como 'ler' a páxina proposta? Había que interrumpir o fío xeral cos hipervínculos constantes? E caso de entrar nestes, seguir os propios hipervínculos que incluían os textos derivativos nunha espiral de potencialidade infinita? O labirinto textual tornábase mareante, máxime para unha persoa coma mín que sente a necesidade imperiosa de ler tódalas notas a pé de páxina dun libro, na esperanza case sempre frustrada de que inclúan necesaria información a maiores (é por iso que na miña propia práctica académica distingo entre notas bibliográficas, só ao final do artigo, e notas informativas, a pé de páxina). Algúns dos links, alén, non funcionaban, xerando outra pequena frustración a maiores cando o tema a ampliar tiñas pintas realmente interesantes. Visto en perspectiva, e co que sei e lín dende aquela, poderíamos dicir que o Mantedor padecía (como aínda padece) do síndrome de lectura Modernista fronte á escrita Posmoderna. FraVernero segue intensa e fanáticamente namorado das totalidades e metarrelatos (non só na escrita, senón tamén na política), na orde e na explicación global e unilineal, como moito con certa desviación Hegeliá para rematar volvendo ao rego, percibindo (igual que o Eliot da 'unreal city') o caos e a fragmentación como trauma e como perda, e non como liberación carnavalesca ou 'empoderecemento' (permitídeme este palabro, tosca traducción de empowerment) do lector...

Se todo o que dixen vos picou o vezo, non tedes máis que seguir a ligazón e facer o voso propio percorrido. No meu caso, este profético anticipo da escrita hipertextual 'literaria' valería case perfectamente como exemplo, e tería suficiente calidade estética e suxestiva, fose ou non a vontade do autor. Alén, é gratuito, e podedes percorrer nel unha proposta innovadora destas escritas electrónicas (un hipertexto literario máis ao uso -sen texto principal, autocontido, posibilidade limitada de ver os anacos de texto lidos con anterioridade-, gratuito e en español podedes velo tamén na Gabriela Infinita de Jaime Alejandro Rodríguez.

Dia de los Muertos/Serguei Eisenstein

Xa que estamos a Día de Difuntos, e malia que un sexa ateo, aproveito para lembrar ao meu director de cine favorito, xunto co meu director de teatro favorito; ámbolos dous rusos e revolucionarios, artistas de Vangarda, discípulo e mestre.

Noutro lado xa falei dos dous, polo que alí remito aos interesados. De todos xeitos, a escolla na evocación de hoxe tampouco é accidental ou mera cuestión de gusto, xa que a moitos vos sonará certo proxecto que o director soviético tentou levar a cabo no chan do Anáhuac, baixo título 'Que viva México!', e que rematou no máis estrepitoso dos fracasos, e convertíndose nunha peculiar traxedia persoal de Eisenstein.

Malia que a película nunca foi rematada por Serguei Miháilovitch (a explicación levaríanos por unha longa, sórdida e enrevesada senda que inclúe problemas de orzamento, a mente brumenta do ruso, certos escarceos homosexuais e pornográficos e os temores ás posíbeis represalias do Tío Joe alá na fría Moscovia), o material foi empregado, sen permiso e para rabia inmensa do director, en varias outras películas: Thunder Over Mexico, Eisenstein in Mexico, Death Day, e Time in the Sun. Anos despois, trala súa morte, o seu amigo, actor e tamén cineasta Grigori Alexandrov foi quen de reproducir unha versión considerábelmente fiel ao proxecto inicial, que consistía nun prólogo, un epílogo e nunha serie de 4 frescos relativamente independentes (Sandunga, Maguey, Fiesta e Soldadera) que reflexaban a historia de México dende a época precolonial ata o presente. Un presente que remataba xustamente co Dia De Los Muertos, que malia ser festividade case internacional, é especialmente festexada no país de Moctezuma con, entre outras cousas, unhas caveiras ornamentais e comestíbeis de zucre...

Pequena homenaxe a Eisenstein e ao México fiel ás súas tradicións autóctonas e híbridas, e fundida no fotograma máis explícito do que todas as miñas verbas, malia o puritanismo colorista: