Comunista do Mes: Vyacheslav Menzhinsky

Non é que teña moita man para as seccións fixas. A 'Oteriana' quedou sen aire, mais confío en que esta, na que homenaxeo a figuras senlleiras do movemento comunista, aínda perdure alomenos por uns meses...

Vyacheslav Menzhinsky (1874-1934) foi un revolucionario de orixe polaca e aristocrática, e o segundo Comisario do Pobo para as Finanzas despois da Revolución de Outubro. Neste cargo non tivo moitas oportunidades de lucirse (nos primeiros días, o seu ministerio consistía exclusivamente nun diván no que permanecía deitado o comisario, cunha folla de papel engadida na que poñía 'Comisariado de Finanzas', e o seu papel principal consistía en organizar a grupos de mariñeiros para que asaltasen os vellos bancos do estado e forzaran aos funcionarios, a punta de pistola, a soltar a pasta). Sería máis adiante, a partir de 1926, cando Menzhinsky acade algo máis de sona coma o heredeiro de 'Felix de Ferro' na OGPU, o servizo de seguridade soviético que sucedera á Cheka.

Digno heredeiro da intelligentisa pre-revolucionaria, Vyacheslav era un home culto e refinado, se ben un tanto diletante (Trotsky, de língua sempre afiada coma unha espada, dicía del que parecía máis ben a sombra dun home a medio facer, un pobre boceto dun debuxo inacabado). Desenrolara un dominio fluído sobre máis de 10 linguas, entre elas o koreano, chinés, turco e o persa (esta última aprendeuna ex profeso para poder ler a Omar Khayyám na súa língua orixinal).

Coma chekista, a súa labor foi bastante eficaz, conseguindo desbaratar as accións dos centros antibolcheviques do estranxeiro mediantes varias operacións de contra-intelixencia (as operacións Trust e Sindikat-2), alén da captura e execución do espía británico Sidney Reilly.

Culto e enfermizo coma un personaxe decadentista, este retrato bolchevique de Dorian Gray sufriu nos seus derradeiros anos dunha anxina aguda que o converteu prácticamente nun inválido. Recostado nun sofá do seu despacho da Lubyanka, Menzhinsky despachaba os diferentes casos e interrogatorios que eran a prerrogativa e o privilexio do Inquisidor Maior da república dos sóviets.

Fiel seguidor de Stalin, a cuxa alta sombra medrou como pranta vizosa, Menzhinsky será, con todo, o segundo e último xefe da Cheka en amosar a continuidade coa Revolución traizoada e unha certa honestidade e independencia con respecto ás fantasías e terrores delirantes do terríbel xeorxiano. Os seus sucesores no cargo serán meros psicofantas pervertidos e sádicos facendo os traballos suxos e agardando á que os pillase o reverso tenebroso da roda da fortuna. Os tres rematarían fusilados en circumstancias predecíbeis e similares...

A voltas con Rushdie

Só hai que mirar un chisco atrás para saber que Salman Rushdie non é un descoñecido desta casa. O mantedor manifesta sempre que pode a súa grande admiración polas virtudes éticas e estéticas do autor dos Fillos da Medianoite, e fai uns días tivo oportunidade de entrevistalo co gallo do Congreso de Semiótica que ten lugar na Coruña e que viu inaugurar o escritor anglo-indio. O contacto foi máis breve do que desexaría, xa que por mor dos retrasos e problemas varios destes trafegos, o cuarto de hora que tiña asignado acabou reducido a cinco minutos, nos que apenas puiden saúdar a Salman, darlle a asinar un volume da súa última novela e formularlle 4 das 12 preguntas que levaba preparadas. Os que estexades interesados nas respostas teredes que armarvos dun chisco de paciencia e agardar ata o suplemento galego do ABCD de finais do mes que ven, e non ao de mañán (onde os forofos de Werner atoparán, de todas todas, unha reseña miña d' A santidade habita o deserto, de Ronaldo Amaral).

Un é un mitómano. E agora que pasei a ver a Rushdie de perto, venme ás mentes o célebre episodio dos Versos Satánicos visto a través do prisma infantil (ano 1988) dos meus oito anos daquela. A imaxe televisiva dos islamistas vestidos de negro queimando un libro, a condea a morte e o descubrimento do perigoso que aparentemente podía ser un libro. Ollalo despois con certo temor e fascinio nos escaparates das librerías, coma quen olla para un alacrán ou víbora velenosa nun terrario das especies máis peligrosas do mundo. Cando -moitos anos despois- cheguei ao libro, o mito xa esvaecera, e o que ficou foi a lectura agradábel dun volume excelente, ameno, intelixente e inmellorábelmente escrito...

Fondo sen Fondo

Coma todo adicto aos libros (incluso teño estraños soños con eles, nos que son un vampiro catador e engulidor de volumes; deben de ser flashbacks do inconsciente cara a Bola de Cristal e o librovisor...), FraVernero ten unha longa xeira de filias e fobias no que toca a formatos e edicións. Do mesmo xeito no que toca ás editoriais. Dentro do mundo hispánico, e falando do bo, hai moitas que son obxeto da miña devoción. Limitándome ás que considero as seis mellores, teríamos (en orde ascendente):

-Castalia
-Siruela
-Gredos
-Hiperión
-Cátedra
-Fondo de Cultura Económica

Todas obeceden a unha certa división do traballo intelectual. Así, Castalia descola polas súas edicións críticas e de calidade de textos literarios en língua española, sobretodo na colección de Clásicos Castalia. Edicións moi coidadas, con abondosas notas e introduccións extensas a cargo de prestixiosos especialistas configuran o paraíso do filológo castelán, vamos. Deles conto con pezas valiosas como as Soledades de Góngora ou o Persiles de Cervantes.

Siruela é unha editorial curiosa, filla dos traballos e os días dun dos descendentes da Duquesa de Alba (que agora, por certo, está insatisfeito coa liña 'comercial' que colleu Siruela e saiu a fundar unha nova). A súa especialidade son os libros medievais raros, e niso tocan unha das miñas maiores aficións privadas e confesábeis. Tamén inclúen cousas valiosas do oriente, como a primeira traducción íntegra ao español de Viaxe a Occidente, un clásico da literatura chinesa do Renacemento, ou as Historias bizantinas de loucura e santidade de Xoán Mosco.

Gredos ven a ser como Siruela, pero con máis pelas. A súa colección de clásicos greco-latinos é excepcional, mais os que me coñecen saben que nisto o que me chama son as edición bilingües da Loeb anglosaxona. Fai anos que saca unha colección de clásicos marxinais e non-europeos nunha serie carísima, gris/marrón con cousas como Jacques o Fatalista, o Heike Monogatari e teatro chinés.

Hiperión é a escolla obrigada cando se trata de poesía, máis que nada polo emprego de edicións bilingües, 'bonitas' e económicas (fronte, por exemplo, a Pre-Textos, con edicións moi boas pero que van ben pagadas), anque convén fuxir como da peste dos seus exemplares de escritores da península...

Cátedra toca cordas similares a Castalia. Os seus volumes soen ser máis baratos, e con introduccións máis modestas. De tódolos xeitos, o que a fai destacar no podio non é a súa colección de letras hispánicas (anque tamén teña moitos exemplares dela, coma Laberinto de Fortuna, o Criticón ou o Viaje a Turquía) senón as traduccións cosmopolitas da sección Letras Universales, nas que o emprego profuso de notas fai a lectura máis levadeira en autores oscuros, e incluso preferíbel ao emprego dos textos orixinais (isto tamén facilitado polo carácter bilíngüe de case tódolos volumes de poesía desta colección). Ezra Pound é o exemplo que se me ven á mente, máxime cando o mundo das edicións anglosaxón fuxe deliberadamente da nota a pé de páxina en volumes literarios.
Alén, compre louvar en Cátedra as coleccións 'universitarias' que teñen, como Frónesis ou Teorema, que inclúen libriños interesantes anque careiros e moi pequenos.

Pero o que sen dúbida arrastra a coroa da victoria para mín é o Fondo de Cultura Económica, unha iniciativa transnacional (de orixe Mexicana mais que agora inclúe boa parte de Hispanoamérica e a península) que leva producindo dende os anos 30 as mellores edicións en lingua hispana de clásicos das ciencias sociais e das humanidades. É a fonte limpa á que acode un para disfrutar da Historia da Loucura de Foucault, do Pensamento Salvaxe de Levi-Strauss, do Mediterráneo de Braudel, do Capital de Marx entre moitos outros.

Mais como está claro que na esfera sublunar non hai espazo para a perfección, o Fondo tamén ten eivas. A maior para mín é a terríbel distribución que teñen, alomenos na Galiza. As librerías mellor surtidas rara vez contan con máis de 5 ou 6 volumes desta casa, encargalos é un pesadelo e a páxina web é un caos onde só aparecen edicións ultracaras en rústica de máis de 300 dólares.

Nestes intres estou á espera de que me cheguen dous volumes deles, que atopalos e encargalos foi toda unha odisea que de por sí merece unha entrada: Los reyes taumaturgos, de Marc Bloch, e El nuevo mundo industrial y societario, de Charles Fourier. Cun moito de sorte, o primeiro debera chegar mañán nun paquete contra reembolso. Do segundo non teño novas, e seguramente siga sen telas durante bastante tempo...

Música para un Ouveo

Non quería deixar pasar o mes sen mencionar o soberbio espectáculo que, baixo a dirección de Borja Costa, bo e vello amigo e compañeiro de aulas, tivo lugar en Coruña e Vigo os días 3 e 4 de Setembro. A montaxe, baixo o título de Música para un Ouveo, era unha mestura de recital poético do Howl de Ginsberg (e algúns poemas máis) e de improvisación musical, cun quinteto de cordas e piano.

Aunque un non é, evidentemente, un crítico imparcial, quixera destacar a boa calidade da montaxe, cunha interrelación entre a melodía e o verso tan equilibrada e precisa coma o corte cunha pedra de diamante. Hai casos nos que o intento de mesturar varias artes xera un certo desequilibrio non buscado, ou segue a éxida da subordinación. Neste caso, temos pola contra unha polifonía e delicada arquitectura, na que tódalas pezas encaixan sen o mínimo atisbo de disonancia.

Só fica congratular a Borja, aos músicos e ao traductor/recitador, Xoán Abeleira, e recomandarvos a asistencia ao espectáculo, que agora circulará por terras hispánicas. Nalgún lugar brumento e elevado, os poetas beats que militan no sorriso fan os coros da peza que nos ocupa i erguen un cáliz de leda conmemoración...

P.S.: Na ligazón que vos adxunto, a personaxe que aparece na foto como 'Borja Costa' é en realidade Xoán Abeleira. O amigo Borja é o da foto que vos colei eiquí enriba.

Kevin Alan Brook - The Jews of Khazaria

O estraño ritual de sacrificio do Kagan dábase ao parecer entre os turcos occidentais e os kházaros. Dacordo co historiador árabe al-Istakhri, un límite éralle imposto á duración da vida dun Kagan kházaro despois de que comezase a gobernar. Os nobres poñían unha corda de seda arredor do pescozo do Kagan, e deixaban de apretar cando o Kagan empezaba a afogar, e entón preguntábanlle: "Canto tempo pensas reinar?". A intención dos nobres era a de matalo se o seu reinado duraba un só día de máis alén do prazo especificado de anos. Pola súa banda, ibn Fadlan daba unha cifra exacta do máximo número de anos que se lle concedía ao reinado dun rei. Se un Kagan levaba gobernando polo menos corenta anos, escribiu, os seus cortesáns e vasalos asumían que a súa capacidade para razonar víase mermada, debido á moita idade. En consecuencia, asasinaban ao Kagan.

Cours de philosophie

Acabo de rematar Reclaiming Truth: Contribution to a Critique of Cultural Relativism, o terceiro libro que leo (despois de The truth about Postmodernism e Teoría Acrítica) do filósofo galés Christopher Norris; o libro segue na súa liña habitual, que tanto me gorenta, de defensa da racionalidade, a Ilustración, a ciencia e o realismo filosófico. Tamén cunha defensa bastante apaixonada de Jacques Derrida, cuxo proxecto de Deconstrucción insiste en separar -ab Hoedis me sequestra- das torpes terxiversacións de teóricos literarios, pragmatistas, posmodernos e demais seres indesexables. O descubrimento deste autor foi, como tantas cousas da vida humana, froito do azar, como podería testemuñar Sir Gawain, un dos lectores habituais da bitácora e que me acompañaba nese momento preciso. Paseabamos polos anaqueis do fondo de Filoloxía cando unha caricatura de estilo Gillray chamou a miña atención: sobre un páramo desolado onde están ciscadas palabras como 'verdade', 'razón' e 'coñecemento', un trío de desaprensivos tira para abaixo cun busto-columna de Carlos Marx. Nun primeiro plano, uns ratos roen na 'Enciclopedia' e na 'Crítica da Razón Pura'. O argumento visual era persuasivo, e foi o primeiro paso dunha relación de lectura e seguimento que incluiría tempo despois o contacto epistolar, o envío de libros e a miña asistencia a uns seminarios que deu en Santiago nos cursos de doutoramento de Inglesa.

De todas maneiras, a lectura non deixa de porme en evidencia as miñas carencias de francotirador no terreo da Filosofía, polo que decidín obrigarme a unha especie de curso filosófico no que adique tempo concreto cada par de meses a ler e a profundizar en pensadores clásicos da disciplina. Empezando polo principio, septembro-outubro estarán adicados a Platón, do que ata agora só teño ventilado a Apoloxía de Sócrates, o Banquete e o Fedro. Agardade pois para o mes que ven unha crónica das lecturas novas e das reflexións que me suscitan na forma de nova sección fixa deste pazo evanescente... 

Dueto de Nóbeles

Como ben sabedes, o Mantedor é persoa desconfiada e de gustos exquisitos no que toca á escrita; proba do cal é a escolla de dous premios nóbel para ir lendo nas semanas pasadas: Orhan Pamuk (cuxo volume O Museo da Inocencia fai pouco que acaba de sair en galego, denantes que en castelán ou inglés) e John Maxwell Coetzee (neste caso, o volume Desgracia, do ano 99 e que xa leva tempo traducido ao español). Bon, en realidade, estou a dicir unha mentira parcial, xa que as dúas escollas estiveron mediatizadas -unha viña dada por unha reseña que lle tiña que facer, e a outra era un préstamo de longa duración que ía acumulando pó nas miñas estanterías-, mais de todas maneiras amosaron ser libros e lecturas estupendas, que me permito comentar moi brevemente dende este espazo virtual.

Polo que toca á novela turca, ides atopar nela unha intensa historia de amor (para o meu gusto cínico e posmoderno, un chisco demasiado 'melodramática') entre o protagonista, Kemal -un exemplo da clase media-alta e occidentalizante da Turquía dos anos 70 a 80- e Füsun, unha parente lonxana das clases populares. Como telón de fondo temos unha rica visión ao fresco dos barrios de Istambul e da sociedade turca das datas citadas, con tódalas antinomias que a modernización forzada de Atatürk e das élites crea nun país de complexos e identidades divididas. E temos tamén, en contrapunto, un certo fetichismo dos obxectos que, tocados pola amada, son coleccionados de xeito compulsivo por Kemal na ausencia ou inaccesibilidade desta, e que darán lugar ao peculiar 'Museo da Inocencia' que intitula á novela e que o novelista está a construír na propia Istambul. A novela é considerábelmente entretida, cunha rica estilística e unha división en pequenos capítulos (case lembrando ao formato do folletín) que fai máis doado lidiar coas case 700 páxinas da edición en língua galega.

Polo que toca a Coetzee, o tapiz social é neste caso o dunha Sudáfrica post-apartheid que sustituiu a anterior tiranía insoportábel por unha nova anarquía (e violencia) insoportábel, alomenos para os brancos. Nas súas páxinas seguimos a decadencia e caída 'en desgracia' de David Lurie, profesor universitario cincuentón e puteiro, amante de Byron e do Romanticismo, que vive unha aventura cunha alumna e vese expulsado por iso da comunidade académica. Na súa fuxida refúxiase coa súa filla nunha granxa do Cabo rural, só para experimentar a continuación e agravamento da desgracia coa violación desta e o intento de queimalo vivo a el, nun contexto en que o 'cacique africano' Petrus está a converterse na forza en ascenso nun escenario confuso e perigoso para os antigos dominadores brancos. Segundo avanza a novela, o protagonista súmese máis a fondo no proceso de auto-humillación e (quizaves) redención a través da aceptación resignada dunha filosofía da renuncia (renuncia ao desexo, á creación e recoñecemento estéticos, e desempeño da modestísima función de incinerador de cadelos mortos).
O estilo Coetzián tamén é unha tracería delicada, detallista, elaborada, anque sometida a unha lóxica notoriamente carente de humor ou de alivio para lector ou personaxes. No escenario pesimista e distópico que debuxa, parece non haber esperanza (ou, coma no exemplo Kafkiano, infinitas doses dela, mais non para nós). As posibilidades de xustiza nun escenario de violencia histórica parecen ter que pasar antes por unha vinganza de raza e de clase que malia ser perfectamente entendíbel e xustificábel, non tecerá escenarios para a concordia e para unha xustiza futura que brilla, tan lonxana como evanescente.