Badaladas

Parece que Suso de Toro acaba de dar unha ben sonada, que sumar a 13 das anteriores. Ao seu anuncio explosivo de abdicación da escrita profesional e retorno á docencia en secundaria seguiulle outro artigo no País onde explica algo máis pormenorizadamente as causas que o levaron a tomar esta decisión.

É innecesario engadir que a tal nova non é certamente positiva. Persoalmente, apenas me conto entre os lectores de Suso, que nunca me gorentou moito. Iso non quita que non considere que era unha figura (e que cumpría unha función) necesaria de normalización: a do escritor profesional galego, por contraste co tradicional modelo diletante e voluntarista ao que estamos acostumados. O seu fracaso, se como tal se pode considerar, non é só seu, e deixará un pésimo ronsel de inseguridades e dúbidas para aqueles galegos que queiran seguir un camiño coma o seu.

Poderíamos falar dos seus papeis como enfant terrible, ou conselleiro áulico de Zapatero; mais o que me chama a atención neste momento son os seus argumentos elexíacos sobre a desaparición de autores e autoridades dentro da literatura en xeral.

Digo que a postura de Suso me chama a atención, e aquí permitirédesme insertar unha anécdota persoal. Fai uns anos, en Berlín, tiven ocasión de falar brevemente co escritor que nos ocupa, co gallo dun congreso sobre literatura e cidade ao que asistía. No vestíbulo dun famoso youth hostel de Charlottenburg, escoltado por sex shops, cheiro de tallaríns e a grande estrela no edificio da Mercedes, parolábamos sobre a novela. Para o meu estupor, Suso insistía en que Joyce era, para el, un fracaso, ao tempo que andaba ás reviravoltas coa preocupación que lle producía a escasa venda da súa última novela. No seu momento, considerei a conversa un tanto cómica, mais visto en perspectiva, estaba por primeira vez diante dun escritor galego que realmente vivía dos libros que vendía (e que era lóxico que se preocupase polas vendas), e non diante dun profesor de instituto que se permitía o luxo nos seus intres libres de escribir algún que outro volume destinado á inmensa minoría (e aos almacéns da Xunta, claro). Tempo despois descubrín que Suso eran profesor en excedencia (ou sexa, deixara os liceos para vivir dos libros), e iso fixo bastante para aumentar o meu respecto por el (respecto que anos atrás collera un mal pulo inicial cunha pésima montaxe teatral de seu, 'Unha rosa é unha rosa'; mais diso xa falaremos noutra ocasión...). Mais agora parece que o Mr. Hyde docente tornou a apoderarse do Doutor Jekyll escritor...

Mais volvendo aos estados de shock, unha parte dese estupor berlinés vóltame agora cando leo a Suso queixarse do auxe e caída do intelectual-escritor, e da tiranía de mercado e espectáculo nos lares literarios. O asunto non é novo: alomenos dende o Romanticismo e o nacemento do 'escritor profesional', é unha figura que sempre pareceu estar en crise, anque ao longo do século XIX gozou de certos éxitos e prestixios, coma o seu posicionamento coma 'voz crítica' e autorizada da realidade. Do mesmo xeito, as fronteiras entre a alta e baixa cultura, e os perigos da súa disolución tamén parten daí, mais a derrota é neste caso, do XX, cando a sociedade aristocrática que instrumentalizou para sí a 'alta cultura' desaparece, cando as vangardas fracasan no seu plan alternativo de mesturar arte, vida e revolución, e cando o mercado capitalista e o Pop Art se converten en ultima ratio regum...

Meditar sobre os aspectos positivos e negativos que trouxo a democratización (que dos dous hai, anque con isto me arrisque a que me consideredes un snob ou un pedante) é de interese, mais escapa por completo as posibilidades deste formato e momento de escrita. Do mesmo que parolar sobre os problemas endóxenos e esóxenos que afronta un escritor en língua galega (isto, quizaves, para a próxima entrada). Fique só a cinza branca dun pequeno incendio: o das dúas revelacións inesperadas de Suso -a do mercado de antes, a do clasicismo de agora- sobre o fondo dunha vaga, difuminada tristeza. A musa literaria das nosas terras fai de modelo para o gravado da Melancolía de Durero. Aliás, sospeito que Suso non atopará nos institutos aos que torna modelos máis estables de autoridade e certidume, alén da estrictamente material para o docente (que non é pouco).