Lamento de Xob

Por fín Xob abriu a boca e maldeciu o día do seu nacemento. Comezou a falar así:

Pereza o día en que nacín
e a noite na que se dixo: 'Foi concebido un home!'
Aquel día fágase tebras,
non se lembre del Deus dende o alto,
nen resplandeza sobor del a luz.
Reclámeno a tebra e a sombra mortal,
caian as nubes sobre el,
invádano súbito coma un eclipse.
A escuridade apodere del,
non se conte entre os días do ano
nen entre a conta dos meses.
E aquela noite sexa estéril,
ignore os clamores de xúbilo.
Maldígana os que maldín o día,
os que soen espertar a Leviatán.
Escurezan as estrelas da súa aurora,
agarde a luz, e non chegue;
e non vexa as pálpebras da alba
por non terme pechado a porta do ventre de miña nai
para ocultar aos meus ollos a dor.
Por qué non fiquei morto dende o seo materno?
Por qué non expirei á saída do ventre?
Por qué dous xeonllos me acolleron
e dous peitos me deron de mamar?
Agora xacería, tranquilo;
dormiría xa e tería repouso
cos reises e os magnates da terra
que edificaron mausoleos,
ou cos príncipes que posúen ouro
e teñen cheas de prata as súas moradas.
Ou ben, coma un aborto que non conta,
sería coma os nenos que non viron a luz.
Alí remata o furor dos malvados,
alí repousan os exaustos de forzas,
fican tranquilos os cautivos
sen ouvir máis os brados do tirano.
Alí mestúranse grandes e pequenos,
o escravo vese libre do seu amo.
Porqué da el a luz a un desgraciado,
a vida aos que teñen amargada a alma;
aos que desexan a morte que non chega,
e a buscan máis do que se busca un tesouro;
aos que se aledarían perante a tumba
e gozarían se atoparan un sepulcro...,
a un home cuxo camiño esluiu
e a quen Deus asedia por todas partes?
Sí, diante da miña comida rompo a chorar,
como auga desbordan os meus lamentos,
porque me sobrevén todo o que temo,
e o que recelo, sucede.
Non teño calma, non teño paz,
non atopo descanso, só a turbación que me invade.

Tristia

...A rosa vampírica...

De certo, as diferentes artes funcionan como un placebo, entre outros, que fan á existencia humana (absurda, sórdida, carente de sentido e as máis das veces doorosa) soportábel, e nos arrastran, mansos, ate a caída final. Hai outros opiáceos máis efectivos, coma o sexo e as relacións de parella, anque teñen o defecto de que duran menos. Ao arte podes recurrir cando es vello e a carne triste, e no seu Xardín dos Sendeiros que se Bifurcan acubíllase menos intensidade, sí, e tamén menos decepcións.

Doutra banda, o arte tamén se pode empregar para aumentar, intensificar, refinar e estetizar os estados anímicos, bos e malos. No caso dos exercicios torturadores de masoquismo, penso neses adagios barrocos, ou non tan barrocos (Barber), que topan a súa digna continuación na Quinta Sinfonía de Mahler ou no Stairway to Heaven de Led Zeppelin.

A historia do Adagio de Albinoni é curiosa. Por se non a sabedes, a peza non é realmente unha filla do compositor barroco, que tivo a malísima sorte de que se gardase o corpus inédito das súas pezas na vella biblioteca do estado de Saxonia, en Dresden. Dende alí puideron asistir en primeira plana ao bombardeo e queima implacábel da cidade -Fogueira das Vaidades-, no Febreiro-Marzal do ano 45, que reduciu pedras e persoas a materiais microscópicos e cristalizados. Vonnegut adicoulle a súa novela máis famosa ao escenario. Os volumes sufriron tanto como as persoas, con 200.000 manuscritos tornados cinza e outros tantos que marcharon a Rusia, camiño dun Gulag bibliotecario.

Pouco despois, Remo Giazotto atopaba algúns fragmentos musicais entre as ruinas, e con eles compuxo esta peza, gastada dende entón de tanto que circulou, e música de fondo en películas como a adaptación do 'Proceso', cortesía de Orson Welles, ou o 'Gallipoli' de Peter Weir.

Á lente de tristezas aumentadas engado este anaco do diario de Dzherzhinsky, un pequeno erguer o veo de Maia sobre as cárceres tsaristas e os horrores da execución diaria e o terror. Non deixa o diario de encriptar certa ironía, inscrita na vinganza terríbel que os revolucionarios, con Félix á cabeza, se cobrarían despois dos seus carceleiros...

Dende fai dous días, a cela do lado está ocupada por unha rapaza de dezaoito anos que leva xa catro meses arrestada. Canta, e o seu canto non está proibido. Foi ela a que berrou co xendarme, uns días atrás. Despois daquela escea foi cando a trouxeron a esta cela. É moi nova, case unha nena. A soidade está volvéndoa tola. Pétame mensaxes, pedindo que lle mande unha corda para que poida aforcarse. A corda, insiste, debería estar feita de zucre para que a súa morte sexa unha morte doce.

(sen título)

todos temos dôr
pra qué mais?

(fragmento da dedicatoria escrita por Álvaro Cunqueiro no exemplar de Poemas do si e non para Luís Seoane).

Macedonia (3)

Unha derradeira macedonia de froitas (quizais mango ou feijoas, nun tapiz ao estilo de Arcimboldo ou deses gorros de exuberancia froitil de cantante latinoamericana dos 40). Ma non troppo, que senón cansa...

Acábame de chegar o Diario de Prisión e as Cartas de Dzherzhinsky, que agardaba con impaciencia. O libro resulta máis pequeneiro do que agardaba, alén de ben curioso: é unha reimpresión dun volume homónimo, editado pola Universidade de Honolulú (?) en 1959 (?? En plena Guerra Fría? Admiradores do Chekista Xefe e Gran Inquisidor nos Estados Unidos?). A tipografía é tosca, e o ton xeral é moi semellante a aqueles volumes da Editorial Progreso que se mandaban dende Moscova. Parecería unha traducción ou convenio con eles, mais non aparece nome ningún, nin de traductores nen de editores, alén da Universidade...

Os prólogos, feitos pola viúva e polo propio Félix (unha breve reseña sobre sí mesmo que fixo no ano 1921 para incluír na Gran Enciclopedia Soviética) seguen a mesma liña ditirámbica, con algunha graciosa nota anti-trotskista. Todo suma para restarlle forza como como futuro sustituto laico e marxista do 'Eloxio á milicia templaria' (niso lévalle ventaxa o 'Qué Facer', non de Lenin, senón de Chernichevsky; ou o 'Estado e a Revolución', este sí de Vladimir ílich), mais un fará un esforzo de todas todas...

Resultou coincidencia que estaba a ollar, e a reler anacos de dous dos libros de E. Hobsbawm (de certo o historiador marxista máis coñecido do século XX) cando me chegou o novo. A 'Entrevista sobre el siglo XXI' parece confirmarnos moi tépedamente que o autor xa non acredita na utopía emancipadora, anque non se arrepinta (de certo, seguir sendo comunista por estas datas require algo máis ca un exercicio de fé ou unha voluntaria e non-literaria suspension of disbelief....). A colección dispersa de artigos sob o lema 'Revolucionarios' deixa varias pérolas, das que non me privo de citar esta:

"Non coñezo ningún movemento ou réxime revolucionario, sólido e organizado, que non teña desenrolado acentuadas tendencias puritanas. Incluíndo os marxistas, cuxos fundadores elaboraron unha doutrina nada puritana (que no caso de Engels era activamente antipuritana). Mesmo en Cuba, cunha tradición nativa que é o contrario do puritanismo. Incluíndo á maioría dos oficialmente anarquistas-libertarios. Quen crea que a moralidade dos vellos militantes anarquistas era libre e doada non sabe do que está a falar. O amor libre (no que crían apaixonadamente) significaba non beber alcool, non tomar drogas e practicar a monogamia sen estaren casados".

Macedonia (2)

Seguimos na lareira destes días preguizosos, como aqueles de dispersión de ideas que me deron pau para unha entrada dispersa que agora mimetizo...

No eido das lecturas, estou a atacar os últimos compases de 'Los Indoeuropeos y los orígenes de Europa', de Francisco Villar. Era un libraco que durante o curso, nesas horas libres demasiado curtas para facer algo productivo e demasiado longas para só vexetar (sobretodo se non hai alguén con quen cafetear...), ía lendo por entregas. Os capítulos eran breves, e o tema sempre me ten fascinado moito. Xa vos colara, daquelas incursións no pasado lingüístico pechado no libro, unha entrada sobre a etimoloxía indoeuropea do *oso*. Agora que remato, língua por língua, pode que vos aburra un día destes con outro anaco sobre os latinos, os hititas ou os tocarios...

Malia tocar a Roma un chisco a desmán, tamén a afecta a afición rediviva (zombi sacado das catacumbas da Rede e da Memoria) o primitivísmo xogo 'Centurion, Defender of Rome'. Reliquia pixelada do ano 90, foi un dos xogos ictiosáuricos que, co KGB, nos mantiveron a mín e a Javier Rodríguez 'Panero' ata altas horas da madrugada pegados á pantalla (incluso perto da época dos exames), e que contribuiu alén a unha pequena mitoloxía de chistes endogámicos e jerga especializada ('Tu no eres Rukov'. 'Joder con el Tío Vanya!'. 'Si tu eres Comprador 2 you soy la abuelita de Stalin'.'Ostia, Gorbachov!!'. 'Non fagas chistes con Degollador!'. 'Árabes non, que son weak'. 'Hai que estrenzear esas lexións'. 'Merda, os Partos outra vez non!!'). O piso-tugurio de Panero estaba a carón do meu, nas Camelias, ao pé das cataratas do Niágara que lle deu ao Concello por poñer no sitio, polo que moitas noites tamén pasaba por aí, alén de para atacar co 'Cenutrio' ou levar á praxe virtual as miñas fantasías Chequistas, co gallo de continuar o noso Ciclo Terence Hill e Bud Spencer ('Isto dá para un traballo clarísimo sobre o carnavalesco Bakhtiniano!'), ou para falar de Xadrez e poesía de calidade (os estantes de 'Panero' agochaban unha boa colección de hiperións e outros libros, e algunhas ranciadas marxistizantes do seu pai).

Ah, sí. Tamén pelexo con Klimt. Na nosa caixa máxica das sorpresas (ou sexa, a biblioteca municipal de Outes) sempre atopas cousas curiosas se buscas un pouco entre os estantes. O que me ten gañado o corazón son uns libros de filosofía en Inglés que sacou a Encyclopedia Brittanica e que arrecenden a plastilina (o tema da plastilina déixoo para unha entrada futura e proustiana...), as obras de Racine ou o Romanceiro Chinés. Tamén se agochan bestas negras e infames, claro: unha longa xeira de paperbacks de Pérez y Pérez (novelas históricas e malísimas do franquismo)e a 'Poesía Heroica del Imperio' con xugo e frechas estampadas. Fai anos había un libro de Demonoloxía estremadamente popular que acabou desaparecendo, deixando quizais certo recendo a xofre e un Corán de tapas amarelas (ou son verdes?) santiguándose repetidas veces. O caso é que xa me escapei do tema, que era un libriño encantador de Klimt que amais está en galego.

Trala fogueira da miña cotidianeidade, só fica recoller as ascuas dunha comida copiosa (outra máis) na que a celada agochouse como reunión cultural da asociación 'Terra de Outes', que en breve vai sacar unha revista. Comezo a sospeitar (se non o sabía xa...) que en realidade, somos un grupo gastrónomico encuberto...

P.S.: Incríbel pero certo. A Rede de Redes permíteche atopar frikis do 'Cenutrio'. Nada menos que toda unha páxina web con consellos para gañar o xogo, e en tres idiomas...

P.P.S.: Non pensedes que vos libráchedes do espectro do Indoeuropeo, anque ben pensado, estou por reconvertilo nunha entrada peñazo sobre mitos e construcción nacional a partir do caso dos búlgaros, tan parecido (incríbel...) ao noso en varios aspectos...

Praceres da Carne e do Espírito - Riga

O último día que pasei en Riga era un domingo. A cidade espertaba preguizosa, e un xa visitara unha manchea de museos, polo que decidín tomarme o medio día que tiña libre (algo máis de medio día en realidade: ás 7 collía o bus camiño de Tartu; mais contando con voltar á casa e recoller a equipaxe, ás 5 como moi tarde tiña que poñer fín ao paseo) para volver a percorrer as rúas da Cidade Vella, ese curioso pastiche posmoderno entre fachadas baixo-medievais e renacentistas e o cristal e ferro da nova construcción, todo xunto, por exemplo, no edificio do Concello.

Antes diso, o dono da casa-hotel na que me hospedo (como faría este neozelandés para coñecer e casarse cunha letona fai 30 ou máis anos atrás? Creo que ela era deportista, mais aínda así...) cóntame anécdotas da época soviética e lévame nun paseo polo arrabaldo, amosándome a varia arquitectura. Destacan as casas de madeira, moitas sen restaurar (custa unha pequena fortuna, mais o goberno proíbe e pena fortemente tiralas abaixo), uns horribles edificios de tixolo (por suposto, soviéticos) e algunhas casas de diseño, de aire Escandinavo e Modernista. Unha das casas máis bonitas, rosada e con pinta de pastel, resulta ser un antigo centro da KGB, onde as torturas eran habituais coma o pan noso de cada día...

A serpe urbana lévame despois, tranvía abaixo e retornado á Vecriga, diante de edificios xa vistos, entrando somentes na Melngalvju nams, a Casa dos Mouros, que resulta máis espectacular por fóra que por dentro, quitando quizais o gran salón de baile con vidreiras e retratos de reis e emperadores (a carón de Gustavo Adolfo, moi querido alá, estaba nada menos que Carlos V, o cal me sorprendou un chisco, e varios Tsares e Tsarinas).

Visitando de novo a Igrexa Anglicana (non a puidera ver por dentro a primeira vez), atópome cun servizo relixoso a piques de comezar. Facía moitos anos que este ateo inpenitente non pasaba por unha misa, mais á soidade, o tentador órgano e a curiosidade ante o rito protestante, máis dinámico que o noso e salpimentado de boa música, arrastráronme para dentro. A verdade, non me equivoquei. O órgano estivo estupendo, o sermón resultou ata ameno. A maioría dos presentes eran turistas anglosaxóns, o que non impediu que se respirase unha amábel camaradaxe amistosa que me facía pensar: 'Ah, se as relixións fosen isto, só isto, non serían unha cousa tan nefasta...'.

Despois toca andar polas rúas do famoso Modernismo local, que transformaron á vila nunha Barcelona ou Viena pequerrecha do Báltico. A longa camiñata baixando Elisabete, Alberta e Strelniki co pescozo do Mantedor en precaria postura de 65 grados e tortícole garantizada. O espectáculo do xeso e do cemento retorcido en formas vexetais e contorsionados adornos de traxedia e teatro de máscaras agocha en cada recuncho da cidade, anque eses paseos recibían unha dose máis alta do normal, incluíndo as pezas de Eisenstein pai, de especial interese para mín ao lembrar as páxinas do fillo, nas memorias, falando das aberracións estéticas do paterfamilias...

Iso no que toca aos praceres do espírito. Os da carne tiveron lugar nun soto, baixando unha empinada escaleira a carón do Daugava. O lugar de certo tiña aires de burdel barato ou de restaurante ochenteiro e báltico. Era o segundo, por suposto, malia o que tentase suxerir unha iluminación vermella e unhas camareiras loiras e esculturais. Alí tiven ocasión de degustar a comida Letona, non por predicíbel menos saborenta: porco, patacas, pan negro e col fermentada... O postre era unha cousa rica, mais por moito que me esforce, non me dou lembrando do que era...

A única frustración, coa falta de tempo, foi botarlle un ollo por dentro á Torre da Pólvora, a Pulvertornis, agora museo do exército, ou pasear polo ventre de balea da mole de arquitectura estalinista que se erguía perto da estación de buses. Ollando pra ela depedínme de Riga, tecendo o tempo libre de lecturas no longo camiño (7 horas) en autobús que me había levar a Tartu.

El Lissitsky

Entre os libros que estou a ler últimamente está un monumental tomo cheo de láminas sobre a vida e obra de Lazar ('El') Lissitsky. O meu interese apaixonado pola Vangarda Soviética atopa as súas maiores lagoas precisamente na arquitectura, e anque fixera cadros (coma os seus Prouns ou a súa famosa 'Cuña vermella fendendo o círculo branco') e moito deseño gráfico, Lissitsky era ante todo un arquitecto (frustrado, iso sí; ao revés, Tatlin, tan coñecido polo proxecto da torre-homenaxe á Terceira Internacional era, pola contra, pintor por riba de todo). Con este libro e outra cousiña que saque de historia sobre o Constructivismo creo que ei quedar satisfeito por unha tempada.

[o volume, por certo, está tirado da biblioteca de Xornalismo, onde gardan moito deste material. A sombra de Margarita Ledo é alongada...]

Da man non das formas xeométricas e revolucionarias que disfruto, senón dos seus primeiros debuxos, que recenden fortemente á comunidade xudea asquenazí da Rusia Tsarista, lembro outro artista que foi o meu modelo durante moitos anos e brevemente mestre de Lazar na Bielorrusia dos primeiros anos 20: Marc Chagall. E non deixa de resultar paradoxal ver a evolución tan distinta dos dous xenios de entorno tan semellante (ámbolos dous xudeus de Vitebsk e artistas). Chagall, digo, era o meu modelo pola súa capacidade de xuntar unha obra ao tempo localísima (ese mundo lírico de xudeus violinistas e imaxería bíblica, espello da shetl que noutro medio pintou con palabras Isaac Bashevis Singer) e universal (o espresivo colorismo á fauve e os distintos ismos parisiéns polos que pasou o autor e que reflexan na súa obra). Chagall, como Kandinsky, escolleu o exilio e pechou na súa liña particular. Lissitsky seguiu comprometido coa revolución que lle ía cortando as ás á Vangarda pouquiño a pouco.

O de abaixo é dun libro de poemas de Mayakovsky que ilustrou o noso autor. Só unha imaxe que vos preste e vos abra o apetito diante da feliz maridaxe entre as artes, que había seguir na revista LEF.