sábado, setembro 27, 2008

TecnoUtopistas, e outros bichos

Ando estes días moi absorvido (close reading e toma de notas) co libro 'Terminal Identity' de Scott Bukatman, unha análise moi interesante do actual suxeito en crise e do seu reflexo na literatura posmoderna e na ciencia ficción máis recente. Tanto que só me chegan os ecos da batalla cotián, da que quizaves fale un pouco nos días que seguen (refírome aos temas estrela do blogomillo -que é o polémico asunto do Garcés- e da prensa de onte -informe ultracrítico coa Cidade da Cultura que emitiron con toda razón e xustiza os asesores da UNESCO-). Agora unhas liñas tan só sobre o tema das tecno-utopías que tanto atopo no libro de Bukatman e noutras lecturas previas...

Por tecnoutopías entendo todos estes discursos inxenuos sobre as posibilidades emancipatorias da mera tecnoloxía aos que estamos acostumados dende seguramente os anos 60 (Marshall Mc Luhan é un dos odiosos fundadores da secta). Envoltos en fantasías de dominio técnico e de satisfacción de tódalas necesidades humanas, a tecnoloxía convértese nestes autores no motor da historia e do cambio social, ao tempo que facilita a teodicea e perpetuación feliz da sociedade capitalista, liberal e consumista. As antinomias (quen posúe esas tecnoloxías, para qué se empregan) agóchanse debaixo da alfombra e trompetéase unha doxa mesmamente tosca sobre como esta ciencia-técnica disolve os conflictos sociais (o soño de Bill Gates dun 'capitalismo sen rozamento'; o ciberespazo como esfera do capitalismo igualitario, feliz e sen límites).

Deixando para outra ocasión o culto respectuoso do mantedor pola ciencia 'dura' (niso en total desacordo coas críticas posmodernas ao discurso e á razón científicas), a miña atitude cara a tecnoloxía ríxese pola ambivalencia. Unha ambivalencia que xa está presente (é o que che ten a dialéctica) nas lecturas de Don Carlos, non de Schiller, senón de Tréveris (Das Kapital, Tomo 1, 4ª parte, capítulo 15: 'Maquinaria e gran Industria').

Partindo dos textos, a tradición marxista sobre a técnica seguiu un camiño dobre. Por un lado está a interpretación 'prometeica': a maquinaria é vista con bos ollos como libertadora das forzas productivas da natureza, postas ao servizo do home. A tecnoloxía permite a nosa mellor apropiación e sometemento do noso entorno, a maior producción de bens na menor cantidade de tempo, a posibilidade da liberación do traballo máis duro e repetitivo, que deixaríamos para os nosos tecno-servos de músculos de metal e sangue-electricidade. É a visión que tivo máis éxito na URSS (lembremos, amais, os eloxios de Lenin pola efectividade da producción Taylorista), amén de escasamente sensíbel aos lados tenebrosos da industria, incluída a contaminación masiva e destrucción de recursos (algo no que os países socialistas bateron tódalas marcas).

A outra liña, presente no capítulo citado, apunta á visión en parte negativa da maquinaria: as promesas emancipatorias desta cúmprense á inversa. En vez de liberar traballo e mellorar as condicións de vida, a maquinaria xera xornadas máis longas e paro en aumento. O home torna instrumento e a máquina soberano. A tecnificación do sector industrial obedece, amais, á lóxica do Capital (ao que a técnica e a ciencia están subordinados) de producir máis plusvalía relativa (reducción dos custos da man de obra), e como ferramenta empregada na loita de clases.

Unha lectura satisfactoria debera ter en conta estes dous factores, e con isto tornamos ao comezo e aos tecnoutopistas. As tecnoloxías de por sí carecen de moralidade, e os seus usos nunca son quen de escapar dos sistemas sociais que as crean e as determinan. Doutra banda, esa mesma tecnoloxía é sempre un factor desestabilizador das nocións claras que temos arredor de nós mesmos e o noso mundo (como ben poden testemuñar o heliocentrismo, a teoría da evolución ou a psicoanálise freudiá), e ás que nos custa moito traballo renunciar. Coma de costume, quixeramos nadar e gardar a roupa: disfrutar do poder e dominio desatados polas novas técnicas sen sufrir as ameazas aos dogmas e ás ideas que temos de nós e da nosa posición no mundo...

Mais chega por hoxe. Teño que retornar a Bukatman, que outros libros agardan impacientes na estantería: a 'City of Bits' de William J. Mitchell, 'Internet Culture' de David Porter e a 'Teoría del hipertexto', que editaron Anxo e Tare.

1 comentário:

FraVernero disse...

Por se non fica claro no texto, hai que dizer que Bukatman non é un destes tecnoutopistas, senón que tamén se amosa crítico con eles (a súa posición, en tanto son quen de albiscala, é un medio camiño entre a aceptación e o criticismo de certos discursos posmodernos).