Comunista do Mes - Dolores Ibárruri

Dolores Ibárruri, 'A Pasionaria', é unha figura pola que sempre teño sentido unha certa ambivalencia. Malia ser a figura máis famosa do comunismo ibérico, lástrana no meu imaxinario a súa perceptíbel pobreza intelectual e teórica (non escribiu ningún libro que sexa referenza político-filosófica, como si fixeron Trotsky, Mao, Luxemburg, Gramsci, Lukacs, Althüsser, E.P. Thompson e outros), e o seu dogmatismo estalinista, que a levou a participar na escabechina dos troskos peninsulares no ano 37.

De todas maneiras, e sendo xustos, hai que recoñecer que a maioría dos políticos comunistas non foron pensadores interesantes ou orixinais; que as virtudes de Pasionaria ían máis na onda do 'performativo' e teatral (o mundo do discurso, do mitin, da figura espontánea animando e facendo propaganda), alén das persoais; e que a postura do PCE durante a Guerra Civil era, visto en perspectiva, a máis intelixente e a máis correcta, fronte ao caos e o infantilismo suicida do POUM e dos anarquistas, ou a tosca inxenuidade do PSOE, que cría que o franquismo ía ser unha enfermidade transitoria.

Últimamente estiven a ler o primeiro volume das súas memorías, El único camino. Aproveito para sacar un dos momentos máis emotivos: a liberación dos presos de Asturias co triunfo nas eleccións do 36 da Fronte Popular.

-Señores -les dije-. Una cosa es evidente. Aquí no hay más solución que poner a los presos en libertad.
Preguntó el administrador:
-¿Quién asume la responsabilidad de ello?
-Yo, como diputada por Asturias.
-Pero hay presos comunes. ¿Qué hacemos con ellos?
-Ponerlos también en libertad. Ayer podrían Uds. haber hecho una diferenciación. Hoy, no.
-Tome Ud. y abra las puertas –dijo el administrador entregándome un manojo de gruesas llaves.
Las cogí, y sin aguardar a nadie corrí por los pasillos de la cárcel agitando las llaves en alto y gritando ya sin voz después de tantos ajetreos:
-¡Camaradas! ¡Todos a la calle! ¡Todos a la calle!...
El momento fue inenarrable. Estaba tan emocionada que no acertaba a abrir las puertas y tuvieron que ser los propios detenidos quienes las abrieron.
Como un alud se lanzaron a la salida. Todos querían abrazarme a un tiempo. Cuando los presos empezaron a aparecer en la puerta de la cárcel, fue la locura. Las madres, las mujeres, los amigos, los camaradas, se lanzaban al encuentro de los hombres que con tanta entereza y poniendo la vida en la empresa, habían luchado por la libertad y la democracia para impedir que España fuese una cárcel fascista.
Por primera vez, en la Cárcel de Oviedo, ni los oficiales de prisiones, ni la guardia, tenían nada que hacer.

Parecidos Razoábeis

Cando hai dous anos andivemos por París, por mor do congreso Urbes Europaeae, unha das visitas que fixemos foi á basílica de St. Denis. Alí é onde se enterraban os reises de Francia, e o edificio é unha das primeirísimas pezas do arte Gótico francés -alomenos polo que toca á súa cabeceira, reformada baixo a dirección do abade Suger-.

Polo que toca á portada, esta sería ao parecer moi semellante ás que tiña a nosa catedral Románica de Santiago na época de Xelmírez. Podedes facer o contraste a través de maquetas e fotografías: esta dabaixo é unha das que saquei in situ:

De tódolos xeitos, o máis vistoso está nas vidreiras do interior, que pouco ou nada lle teñen que envexar aos conxuntos de Chartres, Notre-Dame ou a Sainte-Chapelle. Unha das que tamén retratei contén a famosa 'árbore de Xesé', ou xenealoxía de Cristo que tamén podemos ver en Compostela, no parteluz do Pórtico da Gloria. De volta ás xanelas parisinas, constatar que o bo do abade tivo a pequena vaidade de retratarse nela, no ángulo inferior dereito...

Palabras Clave: Dialecto

Cando teño tempo, aproveito estes días para ler o libriño 'Keywords', de Raymond Williams. Este é unha especie de pequeno diccionario crítico: cen palabras 'problemáticas' cuxos cambios de significado ao longo do tempo estuda o autor. A tese de Williams é que os diferentes significados non deberan xulgarse dende parámetros de 'correcto-incorrecto', ou fidelidade ou non ás orixes; ao contrario, os significados son construccións sociais, e as mudanzas reflicten os debates ideolóxicos, a loita de clases, os cambios económicos, sociais e políticos e como éstes son conceptualizados e seguen a ser discutidos.

Un exemplo é a súa entrada sobre a palabra 'dialecto', que paso a colar e traducirvos eiquí:

Dialect chegou ao inglés a finais do século 16, dende a palabra francesa dialecte, con raíz no grego dialektos. O senso orixinario de 'discurso' ou 'conversación' xa experimentara unha ampliación na lingua orixinal para indicar un xeito de falar ou a fala do rural ou dos distritos. No inglés, agás certos usos ocasionais, pasou a especializarse no seu senso actual dende os séculos 17 e, especialmente, 18; un senso no cal non se trata tan só de lingua dun distrito, senón que, como dí o OED, trátase "dunha das formas subordinadas ou variedades da lingua que xorden de particularidades locais de vocabulario, pronuncia e modismos". A palabra clave eiquí é 'subordinadas', que debe entenderse no contexto da definición desta do OED: "variedade da fala que difire do estándar, ou da 'lingua' literaria".

Que nesta última definición apareza entre aspas a palabra 'lingua' pódese entender coma unha prudente reflexión a posteriori. O que toca discutir non é o feito evidente que os modos de falar diverxen en diferentes lugares dun país ou dunha zona lingüística, senón a confianza desa designación de 'subordinadas'. Isto emparenta de xeito estreito co desenrolo da idea dun inglés 'estándar' (vale para calquer outra lingua) no que un emprego escollido (no caso do inglés, por motivos de clase) pasa a converterse en autorizado e dominante ('correcto'). A referenza alternativa á 'lingua literaria' non se refire de xeito principal á linguaxe da literatura, no senso actual de escrita imaxinativa, senón ao senso máis antigo de linguaxe apropiada no senso de 'lingua educada, das clases cultas', e por riba de todo no tipo de escrita ao que ésta deu lugar.

As confusións resultan, entón, evidentes. Os primeiros empregos non teñen o senso de 'subordinadas'. Designan un lugar para indicar unha variación. De feito, temos usos dende 1635 no que a palabra dialecto é empregada co senso co que hoxe diríamos lingua: 'A lingua eslava é dunha grande extensión: dela temos moitos dialectos, coma o ruso, o polaco, o bohemio, o ilirio...'. Hoxe falaríamos dunha 'familia' de 'linguas nacionais'. De feito, é neste marco de estabilización dunha lingua 'nacional' e logo dentro do proceso centralista de creación dun estándar no que formas totalmente nativas, variantes auténticas e con longa tradición pasan a designarse coma culturalmente subordinadas. A lingua, vista dende un ponto de vista neutral, existe coma un corpo de variacións. Mais dentro dun proceso de dominación cultural, o que se proxecta non é só unha versión con autoridade, seleccionada, a partir da cal tódalas demais variedades son xulgadas como inferiores ou incorrectas, senón tamén unha noción prácticamente metafísica da linguaxe na que este existiría dunha forma alén das súas variacións reais. Así, non temos só o inglés estándar e logo os dialectos; nesta proxección teríamos tamén un inglés singular, e logo os dialectos do inglés.

Resulta de interese observar os axustes deste tipo de descripción dominadora, relacionándoos coas mudanzas das relacións sociais. Un bo exemplo disto é a transición dende o 'dialecto yanki' a 'Inglés Americano', que só se completou (nesta beira do Atlántico) a mediados do século 20. O caso é similar na frase habitual 'linguas minoritarias', que inclúe a implicación de 'menos importantes' no seu habitual emparellamento con 'linguas maioritarias'. Isto é outra forma de dominación. Existen realmente línguas de minorías; moi habitalmente, de minorías que chegaron a esa situación social porque o seu país ou lugar foron anexionados ou incorporados no seo dunha unidade política maior. Isto non as converte en 'linguas minoritarias' máis que na perspectiva do dominador. No seu propio lugar (se son quen de resistir o que habitualmente son presións moi fortes) non son 'línguas minoritarias', senón linguas coma calquera outra. De xeito comparábel, un dialecto é simplemente o xeito de falar nun determinado sitio.

Tarta de requeixo

É moi parecida á de arroz con leite, mais sen este último, evidentemente...

Callinicas notas (3)

CAPÍTULO 2: MODERNISMO E CAPITALISMO

No segundo capítulo, C. tentará dar a súa visión das relacións entre o Mod. literario e o filosófico que, na súa opinión, ficaban mesturadas e incomprendidas nas teorizacións dos PoMos.
-Modernidade, transformación perpetua e acelerada. Capitalismo, Rev. Industrial. Marx: ‘todo o que é sólido esvae no aire’.
-Arte reflexa a rev. permanente de metrópole e industrialización (Rutmann, Marinetti)
-M. Berman: Modernidade como unidade paradóxica (promete e ameaza). Termo medio entre o Mod. literario e o desenvolvemento socio-económico. C. Parcialmente dacordo.
-Concepto teórico da Mod.: ven da Ilustración; vivencia cara o futuro, lexitima o novo, inspírase nos avances científicos. Convértese en Fil. da Hª cando os filósofos ven nas innovacións intelectuais (Newton) o motor do progreso social. Optimismo e racionalidade.
-Weber:a mod. leva á diverxencia estado e economía, e á racionalidade instrumental (que despraza ás normas tradicionais). W. é hostil a isto (falta de criterios para seleccionar os fins e control burocrático).
-Teorías posweberiás: Sociólogos (Parsons) crean un esquema abstracto e evolutivo de Modernidade. Xurdimento do mercado (diferenciación) permite + desenvolvemento e leva ao cambio de valores (nova estratificación social baseada nas novas funcións). C. É crítico co modelo porque 1) simplifica os contrastes Mod.-preMod.; 2) é ‘idealista’ (as ideas e crenzas levan aos cambios históricos); 3) é teleolóxico (USA como única meta de mod. para todos). Prefire o Materialismo Histórico porque 1) o concepto de ‘modo de producción’ é máis útil na distinción de formacións sociais diversas; 2) é ‘materialista’; e 3) non teleolóxico.
-Malia o dito, o concepto de ‘Modernidade’ segue a ser útil, asociándoo aos cambios que trae o cap. industrial. Mod.> civilización do desenvolvemento e dominio capitalista. Fronte a el érguense os discursos apoloxéticos (liberal) e críticos (románticos) que non son quen de abranguer a totalidade contradictoria do capitalismo.
-C. concorda coas críticas de B. Anderson a Berman, pero non co seu rexeitamento do Modernismo como etiqueta. Anderson elabora un triángulo de factores que determinan o arte nos anos 1890-1930, cuxos vórtices son 1) o legado das tradicións aristocráticas (orde semi-aristocrática; abano de valores contra os que medirse); 2) xurdimento de novas tecnoloxías (no seo dun capitalismo semi-industrializado) e 3) a proximidade imaxinaria da revolución social (movemento obreiro emerxente). Ou pasado clásico (aproveitábel), presente técnico (sorprendente), e futuro político (incerto).
-C. gusta deste modelo pero non comparte a idea da persistencia do Antigo Réxime (tal lectura recóllea Anderson de A. Mayer. As grandes guerras do XX serían a consecuencia da ‘radicalización das clases gobernantes’ e da dereita ante a perda de control e nova sociedade e política. As convulsións da época non serían o nacemento do novo, senón a agonía da vella orde feudal. Para C., esta visión ten sido refutada polos historiadores (v.g. Hobsbawm, co XIX como éxito burgués, no que o gran capital adopta a vida aristocrática e crea escolas de élite que fusionan ás élites novas e tradicionais nunha nova casta dirixente). Alén, a lectura de Mayer ‘exculparía’ ao capitalismo das guerras. O cap. NON nacería no 45. Mais ben temos que pensar nas contradiccións inevitábeis deste e no desenrolo desigual (Trotsky): o vello e o novo conviven, e as súas respectivas antinomias levan a unha escalada do conflito social denantes da Gran Guerra.
-Inglaterra como excepción: aquí a tensión do vello/novo é menor. A soc. burguesa está consolidada dende antes, e os terratenentes son prósperos).
-Viena ‘onde se inventa o século XX’ (Freud, Wittgenstein, Mahler, Klimt, Musil, Trakl), habitualmente tomada como excepción (Magris, J. Clair; mirada ao pasado, e non vangardista mirada ao futuro), é a norma. Tensións levadas ao máximo (capital moderna, burguesa, industrial - pais anticuado, feudal, rural; estado artificioso). O máis peculiar do caso vienés sería a debilidade da burguesía, lastrada amais pola súa forte presenza xudea nun contexto cultural de monarquía e cultura católica e barroca. Non se fusiona coa aristocracia. O arte sustitúe á acción (e nela funde a tradición barroca cun innovador e liberal cultivo do eu e narcisismo).

-O Mod. en xeral é idealizado pola trad. marxista máis recente. Mais hai visión críticas. Moretti: vangarda como neo-romanticismo (afastamento subxectivo da realidade; ironía estética; fuxida da vida pública); algúns retrucan que a política segue presente nos textos mod. de xeito implícito (Jameson, o ‘inconsciente político’)
-A fuxida sería doada de exemplificar. Dous textos: o friso Beethoven, de Klimt (arte no canto da vida) ou a novela Petersburgo, de Biely (lonxe da trad. novelística rusa, prácticamente ignora a rev. De 1905). O Mod. implicaría unha relación estética coa realidade unida a certa visión da arte como refuxio. Aliás, as 4 características definitorias de Lunn (vid. capítulo anterior) coinciden en autores con políticas moi diverxentes esquerda-dereita.
-Benjamin: dende o XVIII a arte independentízase (estatus autónomo), o que se reflicte no contido das obras a través dun esteticismo ou teoloxía negativa (Mallarmé, Baudelaire). Arte pura, sen función social ou clasificación temática. É unha resposta crítica á mercantilización.
-Lukacs xa fora o teórico clásico marxista ‘contra o modernismo’. A burguesía, segundo el, torna en clase reaccionaria, e o seu arte (mod.) en decadente, anque esteticamente atraínte.
-C. rexeita en boa medida estas visións. Non acepta un evolucionismo tosco vida social-arte; insiste nas condicións específicas, e no feito de que malia o Mod. sexa oportunismo subxectivado, isto non ten porqué ser un xuízo negativo. A arte mod. critica a sociedade capitalista (cfs., Adorno + o rexeitamento do arte como alleo á vida da maioría dos ismos).
-Bürguer: o Mod. leva a formas de rexeitar a soc. burguesa. Tanto co esteticismo (arte como refuxio dela) coma coa Vangarda (rachar coa organicidade da obra de arte e desafiar a separación arte-vida). O 1º crea a experiencia estética en rebelión contra o utilitarismo; os 2ºs unha praxe transformadora. As súas innovacións técnicas rompen coa obra orgánica (e coa idea dar arte como refuxio). Participar e fusionarse cun mundo social en efervescencia: o Constructivismo (colaborando na construcción da nova sociedade soviética), a Bauhaus (Gropius, nunha Alemaña de Weimar revolucionaria e + aberta á URSS que o resto de Europa). Berlín (coma Viena) é un centro de contradiccións. O seu arte (Brecht, Dadá, Nova Obxectividade) non é neutral nen esteticista.

-PERO a Vangarda fracasa. Na URSS destrúea o Stalinismo. En Europa Occ., o Fascismo. O fracaso da Rev. frustra o soño vangardista. Trala posguerra triunfa a mercantilización. Anderson: tralo 45, a vella orde semi-aristocrática morreu. A dem. burguesa e capitalista triunfou, e da paso a unha civilización fordista e de consumo e á Guerra Fría (fin da ambigüidade, do carácter novo do presente técnico e das alternativas e esperanzas dun futuro socialista).