Libros do Mes (e dúas notas)

Chego a esta noite de San Silvestre, última do ano, nas gadoupas dunha gripe inplacábel que me atormenta con febres e suores fríos. Quizaves é un xeito de compensación metafísica para enturbiar o ano 2010, annus horribilis para moitos, anque bastante bo para min...

Entre os obxectivos para o 2012 bótolle o ollo a dúas recentes traduccións da literatura clásica chinesa ao español: o 'Soño do Pavillón Vermello', de Cao Xueqin (en Galaxia Gutemberg/ Círculo de Lectores) e o 'Jin Ping Mei', de Lanling Xiaoxiao Sheng (en Atalanta, por Alicia Relinque Eleta. No 2010 saiu o primeiro volume, e o seguinte sairá nun futuro próximo. Hai outra traducción, na editorial Destino, mais non dende a obra orixinal).

Polo que toca ás lecturas consumadas deste mes, son as seguintes:

Sonetos Completos, de Luis de Góngora

La decadencia de Occidente, tomo 1, de Oswald Spengler

The Greatest Show on Earth, de Richard Dawkins

Japón, de Rossella Menegazzo

*Kokinshu, de Laurel Rasplica Rodd (tr.)


Feliz 2011!!

Teletenda Socialista

Spengler e a Arte

Toda arte é unha linguaxe expresiva. Nos seus rudimentos máis primitivos, que arrincan do mundo animal mesmo, é a arte a linguaxe dun ser capaz de movementos; mais unha linguaxe que só se dirixe a quen fala. Non se pensa en testemuñas, e nembargantes, se non as houbera, o instinto expresivo enmudecería por si mesmo. En estadios moi posteriores acontece aínda a miúdo que non hai por unha parte artistas e pola outra espectadores, senón só unha multitude de creadores artísticos. Todos cantan, fan mímica, bailan; e o "coro" coma conxunto de tódolos presentes non desapareceu nunca por completo da historia da arte. Só a arte superior é xa decididamente unha "arte perante testemuñas"; por riba de todo -como xa observara Nietzsche- perante a testemuña suprema: Deus.

Un soneto gongorino

DE UNA DAMA QUE, QUITÁNDOSE UNA SORTIJA, SE PICÓ CON UN ALFILER

Prisión del nácar era articulado
de mi firmeza un émulo luciente,
un dïamante, ingeniosamente
en oro también el aprisionado.

Clori, pues, que su dedo apremïado
de metal aun precioso no consiente,
gallarda un día, sobre impaciente,
le redimió del vínculo dorado.

Mas ay, que insidïoso latón breve
en los cristales de su bella mano
sacrílego divina sangre bebe:

púrpura ilustró menos indïano
marfíl; invïdiosa, sobre nieve
claveles desojó la Aurora en vano.

Libros do Mes

300, de Frank Miller e Lynn Varley [K]

Metamorphoses of Science Fiction, de Darko Suvin

A Esmorga, de Eduardo Blanco Amor [R]

Dos mundos frente a frente: la conquista de América (tomo 11 da Historia de España, de Lozoya et al.)

*How to Teach English, de Jeremy Harmer

*Sonetos Completos, de Luis de Góngora

*Kokinshu, de Laurel Rasplica Rodd (tr.)

Dous paxaros

Ando estes días con lecturas esporádicas do Kokinshu, auténtico canon do clasicismo polo que toca á poesía xaponesa antiga (waka), anque como son un lector moi lento de poesía, adianto moi paseniñamente...

Malia topar algúns antecedentes no Man'yōshū, o certo é que non será ata a aparición desta 'Selección de poemas xaponeses antigos e modernos' cando se convirta en regular o emprego de palabras ou frases que directamente evocan as estacións: os kigo (季語), máis coñecidos para nós a través dos haikus de Matsuo Bashō e de Masaoka Shiki. Alomenos dous deses kigo fan referencencia a dous paxaros, transmutados en heraldos das súas respectivas estacións: o uguisu (鶯) e o hototogisu (杜鵑).

O uguisu (Cettia diphone) é un paxariño minúsculo, máis doado de escoitar que de ver, e que comeza o seu canto nos inicios da primavera, coa que vai asociado. Entre os seus alcumes están o de 'paxaro da primavera', 'paxaro contempla-flores' e 'paxaro de poemas' (pola frecuencia con que aparece neles). O seu son, transcrito en xaponés coma 'Hō-hoke-kyo', conecta con outro alcume: o de 'paxaro lector de sutras' (Hō-hoke-kyo é unha frase presente na Sutra do Loto).

O hototogisu é criatura da familia dos cucos (Cuculus poliocephalus), e fai do verán nipón a súa época de concerto e de exhibición. Os traductores soen chamalo o 'rousinol xaponés'. Podédelo escoitar eiquí.

Recortes

En vista de que ás medidas que aprobou o goberno para o ano en curso no que toca a recortar soldos funcionariais (media do 5% aprobada en maio -e maior para os funcionarios máis calificados, do grupo A- e ata un 46% da paga extraordinaria de decembro) váiselle engadir un novo 7,8% (recorte, por certo, do que os medios e os sindicatos non están a falar en absoluto) e os recentes orneos do vicepresidente Chaves arredor da produtividade, creo que vou a comezar aplicando a translatio correspondente, recortando en entradas blogueiras e en actividade laboral. Tamén me aplicarei a fondo cos gastos correntes, e anque só sexa por amolar e arruinar a recaudación de impostos, penso esforzarme cunha folga de consumo brutal da que só salvo a gasolina do coche, algúns libros e o mínimo para seguir respirando. E iso porque non me deixan levar adiante os recortes onde querería, a saber, nos pescozos dos ministros e dos banqueiros. Eses deberan ser drásticos e moi sangrantes, que o espectáculo do axustizamento público compensa tódalas fames imaxinábeis. Guillotina no Obradoiro xa!!

Reseñas - Metamorphoses of Science Fiction

Metamorphoses of Science Fiction

Darko Suvin

1979, Yale University Press

* * * * (bo)

Unha orixinal (e marxistizante) reflexión e formulación teórica arredor da Ciencia Ficción, e unha sintética perspectiva histórica do xénero.

Ao libro de Darko Suvin cheguei indirectamente, a partir da súa citación noutro exemplar máis directamente relacionado coas miñas pescudas académicas. No tal volume mencionábase que Suvin formulara unha teoría propia, formalizante e marxista, do xénero da Ciencia Ficción. En vista de tales credenciais, e de que Metamorphoses of Science Fiction estaba presente no fondo de filoloxía da USC, decidín probar sorte, e pódese dicir que se cumpriron de cheo as espectativas que tiña nel.

Metamorphoses é un proxecto común de 'Poética' e de 'Historia'. Quérese dicir que unha parte do libro (os 4 primeiros capítulos) céntrase en formular un esquema teórico do que pode ser a 'Ciencia Ficción' (de agora en diante, SF, Science Fiction). O autor rexeita moitas das definicións ao uso (robots, narracións sobre o futuro, etc...) porque as considera demasiado centradas na SF máis recente: aquela que xurde nos EEUU nos anos 20-30, e ligada á producción de masas e a estereotipos ideolóxicos e culturais moi concretos. Pola contra, el establece unha filiación máis antiga, que conectaría coa literatura clásica (Luciano de Samosata, Platón), medieval (as viaxes a illas imaxinarias), renacentista (as obras de Rabelais, Utopía de Moro, Cidade do Sol, de Campanella) e contemporánea, absorvendo no seu seo a xéneros como o da 'literatura utópica', o Staatsroman ou a novela planetaria.

O elemento clave para trazar esta constelación é a súa definición de SF: este sería o xénero literario do estrañamento cognitivo, un estrañamento artellado a través da aparición/reflexión dunha novidade estraña, o novum, que na obra de SF pode estar representada polo escenario, as personaxes, ou ámbolos dous. Unido a isto, soe haber un afán crítico soterrado da sociedade realmente existente, contrastada coas posibilidades do novum.

A qué se refire o autor con iso do estrañamento cognitivo? Este é un concepto que xurde nel polo influxo de Brecht e dos Formalistas Rusos. O estrañamento estaría no 'desprazamento' de mirada, perspectiva e pensamento que producen as obras de SF, onde se representa unha realidade ao mesmo tempo familiar e non familiar (os mundos SF cambian algunha cousa ou cousas, pero polo demais, son coma o noso). Xunto ao estrañamento (presente en tódolos xéneros de literatura non miméticos, coma o mito ou o conto de fadas) a SF presente unha visión 'cognitiva', pola que o autor entende unha atitude 'realista', 'científica' e crítica coas realidades ficcionais (e non ficcionais, coma as clases sociais, a organización económica...) coas que traballa. Os mundos da SF serían 'outros' e 'estraños', pero non como os da fantasía, porque estarían marcados pola súa racionalidade, posibilidade (nun espazo ou tempo outros) e factibilidade: todo o que acontece con eles, incluídas as novidades e innovacións ficcionalizadas (o novum), é percibido como 'posíbel' e 'deste mundo' (non require elementos máxicos ou sobrenaturais) dentro da cosmovisión que do mundo teñan os autores das obras de SF.

A partir deste marco, o autor va desnovelando taxonomías e oposicións varias, alén de sacando consecuencias. Así, e dentro dun molde de pensamento marxista, defende que 'esta SF' que el define ten sido un xénero 'popular' e de resistencia, reflexando os soños e as protestas dos grupos subalternos contra a sociedade realmente existente (ten sido un xénero por definición, utópico), e que só temporalmente abrolla á superficie da 'alta cultura', normalmente en periodos de efervescencia revolucionaria e de cambio social. Do mesmo xeito, establece unha cesura entre a SF de antes da Ilustración, centrada nos 'espazos outros' (illas, vales encantados e utopías onde os usos son diferentes aos propios, con abundancia e xustiza) e a SF de despois da Ilustración, influínda polo auxe do capitalismo, e que se centrou nos 'tempos outros' (o futuro como o 'novo lugar' onde xurden escenarios diferentes de abundancia e xustiza; ou tamén, nas distopías, de escasez e inxustiza).

Nas seguintes dúas partes do libro, o autor adícase a analizar e aplicar a teoría a algúns momentos e obras da SF. Nos capítulos 5 a 8 céntrase na 'Ciencia Ficción máis vella', parolando do Romanticismo, as illas alternativas e as ficcións de comezos do século XIX. Nos capítulos 9 a 12 fala da 'Ciencia Ficción máis recente', anque entenda por tal a H.G. Wells (do que fala longamente), ás tradicións rusas de SF e a Karel Čapek, autor checo do periodo de entreguerras.

Para rematar, teño que dicir que o libro me resultou moi suxestivo, e as súas teses moi aceptábeis, anque con certa matización (aliás, dubido de que se o autor segue vivo, siga a pensar no mesmo que a finais dos 70). Ás veces fai correlacións entre xénero e clase social un pouco dogmáticas e difíciles de soster après le déluge do socialismo. Bótase en falla que o libro non entre a analizar máis en profundidade a SF máis recente e máis mainstream, mais dado o tamaño do volume que nos ocupa e as súas ambicións de xuntar nel teoría e historia, tampouco é que poidamos queixarnos, e fica tan só mencionalo con sobresaínte nun catálogo de lecturas recomendadas.

Libros do Mes

Hacia una escuela socialmente crítica. Orientaciones para el currículo y la transición, de Stephen Kemmis, Peter Cole e Dahle Suggett

Seeds in the Heart: Japanese Literature from Earliest Times to the Late Sixteenth Century, de Donald Keene [R]

Botchan, de Natsume Sōseki

Polaroid, de Suso de Toro

Bandera Roja. Historia política y cultural del comunismo, de David Priestland

As I crossed a Bridge of Dreams, de Sarashina / Ivan Morris (tr.)

Cantares Completos (2), de Ezra Pound

*Metamorphoses of Science Fiction, de Darko Suvin

John Adams en Galicia

(anaco do Canto LXV de Ezra Pound)

As leises dos visigodos e de Xustiniano aínda en uso en Galicia,

13 mulas 2 arrieiros chegando a Coruña ás 7

o porco deste país excelente e delicioso

tamén o touciño, o Xustiza Maior infórmame de que

a maior parte deles

engórdanse con castañas e millo

outros porcos din que se ceban con víboras

posíbeis importacións a España:

grans de tódalas clases, brea, trementina, madeira,

peixe salgado, espermaceti e arroz.

Tabaco xa teñen das súas colonias,

asi coma anil,

do tabaco do Rei toman 10 millóns de arrobas ao ano

Observei a damas que tomaban chocolate á española

comín a bordo da Belle Poule

Galicia, non hai pisos, senón o chan apisonado ata volvelo lama polo

home os porcos cabalos e mulas

non hai cheminé a medio ascenso ao rubir á recámara

había un lugar cuberto de palla

na cal estaba un porco para o engorde

enriba, o millo estaba pendurado de paus e de fendeduras

e nun curruncho unha arca chea de semente de nabo silvestre, ou colza

e no outro un celeiro cheo de avea

entre a cal durmín mellor que en ningures desque a miña chegada a España

En xeral os montes están cubertos de biorto

escasamente atopas olmo carballo ou outra árbore

Dúas impresións e un paradoxo

(pola mañá)

Qué metamórficos e mudábeis son os nosos outonos, e qué drástica a diferenza neles de estar ao sol ou á sombra. Iso era no que cavilaba un día da semana pasada, coa tumbona e un libro por compañeiros de terraza; sobre nós erguíase un ceo de azul tan intenso que deslumbraba, aínda sen a compaña do astro rei que lenta pero inexorábelmente ía descendo da horta e dándolle calor ao meu corpo cobizoso; Porque os contrastes nos que cavilaba estaba a sentilos dun xeito menos literario e idealista nos meus propios membros, que tremían lixeiramente co frío, mais que tamén percibían, polo que ían experimentado os pés, que cando chegase de cheo o fanal de luz solar, a calor íaseme facer excesiva.

Erguín a vista e contemplei con certo deleite unha improvisada mostra de ballet aéreo a cargo de dous paxaros con ínfulas de aves de presa. O meirande debía de estar a ensinarlle á súa cría o xeito de moverse e flotar nos aires, de ceibar as azas e erguerse con minúsculo movemento; durante uns intres mantivéronse ámbolos dous no meu arco visual, facendo oitos e composicións varias, simétricas, o un cruzando co outro, con pequena pausa do máis pequeno na alta póla dun eucalyptus. Pouco despois proseguiron a danza, mais por outras paisaxes, alén do meu ollar.

(pola tarde)

Xa requenceu o día por riba do areal de Coroso. Nembargantes, perdura un inestábel equilibrio entre unha calor un chisco acorante de sentares nun banco, e un frío sorpresivo na mesta sombra duns piñeiros intercalados de mesas de madeira. Paseando a carón da praia, polo paseo marítimo, é como mellor se está, alén de que se disfrute da espléndida visión dun mar espello calmo do ceo de azul turquesa; apenas algunha onda preguiceira bate con forza escasa e escuma fuxidía sobre as areas e as rochas. O run-run dos coches fica nun segundo plano sonoro, e case pode esquecerse cun pequeno esforzo da imaxinación. Os paxaros de novo ocupan o protagonismo da escea: a praia está case baleira de presenzas humanas, se excluímos algún escaso paseante o os restos de lixo enriba das pequenísimas dunas. Aves na auga, flotando relaxadas sobre o líquido cristal; aves pequerrechas, voando nos arredores do paseo. Non cavilo agora sobre os estremos da estación ambigua, senón arredor do mono no aware, a fórmula literaria nipona que evoca unha certa tristeza e melancolía diante da fugacidade das cousas (nas ondas que se desfragan ou no breve do instante de ledicia física e intelectual do paseo) e que rima cos ideais budistas e co noso clásico e virxilián lacrimae rerum. Mais de tan metafísico estado de ánimo estráeme a comicidade e a pequena ledicia coa que un paxaro minúsculo brinca polas laxes e pola estrada a carón da que camiño, coma facendo burla dos andares humanos e como retándome a recoller e plasmar a súa gracia en letras de molde, virtuais ou de tinta...

(onte)

Cómodamente recostados no sofá, a miña moza e máis eu lemos cadanseu libro. Ela ten a Cunqueiro entre as mans, eu o Sarashina nikki (更級日記), as memorias que unha poeta nipona puxo por escrito mil anos atrás...

Epithalamium

Xa sei que vos teño un chisco descoidados, mais estes días ando algo liado, entre programacións para cursos que é moi posíbel que non imparta, arranxar papeleos burocráticos e preparar ponencias case improvisadas arredor do xénero epitalámico e os seus vencellos con Francisco Añón. Os interesados puideron escoitarme e ollar para o powerpoint esta mañá, na Casa da Cultura de Outes...

E-readerízame... tamén

Seguramente lembraredes os fieis desta bitácora algúns dos comentarios e queixas que teño feito arredor dos e-books, os seus actuais defectos e elevados prezos. O problema exténdese e entrelázase co das carcasas para ler os tais libros, os e-readers, que adolecen dos mesmos ou de peores defectos.

Grazas ao descubrimento da gigapedia, estou a facerme nos últimos meses cunha biblioteca virtual bastante interesante, e que non me gorenta demasiado ler na pantalla do computador (máis cando se trata de volumes de varios centos de páxinas). Estaba a cavilar na necesidade de mercar algunha máquina lectora, e maniféstome aberto a suxerencias. Iso sí, o e-reader que me satisfaga debera cumprir coas seguintes condicións:

1) Ser moi barato. Asumo a priori unha taxa elevadísima de obsolescencia tecnolóxica para estes aparellos, o que fai ridículo gastar grandes cantidades en maquinaria que deixará de poder empregarse en menos dunha década.

2) Poder ler sen problemas arquivos en formato pdf, que son a maioría dos que descargo e pirateo. Se aínda por riba le cousas como html ou dejavú, pois mellor que mellor.

3) Capacidade de almacenamento digna. Digamos, non menos de 200 ou 300 libros escaneados...

Todo o demais é negociábel. Non necesito cores nen extravangancias, nen conexións á rede dende o aparello (sempre e cando poida meterlle dalgún xeito, preferentemente a través de porto USB, libros que consiga a través do computador), pero si que non canse en absoluto á vista, e que sexa un aparello mínimamente carrexábel e manexábel.

Any ideas?

Outono en Sōgi

Percorrendo as lagoas da memoria e as brumas do tempo pasado, síntome incapaz de determinar con exactitude cando descubrín os versos e a persoa do poeta xaponés Sōgi (宗祇). Mais empregando os textos pasados dos amigos como angareiras da lembranza, vexo que na revista Casa da Gramática número 10 (Decembro do 2000) aparece unha parella de textos de Ramón Blanco e de Iria Lago; o de Iria leva o evocador título que tomei prestado para esta entrada da bitácora; o de Ramón é un poema que comeza coa seguinte cita do monxe zen do que falamos hoxe: "Non é que atardeza, / é que a chuvia é noite: / outono na fiestra".

Sōgi debeume de aparecer nalgunha daquelas antoloxías de haikus que circulaban entre os escritores do Colectivo Sacou nos derradeiros meses do milenio pasado. Lembro particularmente unha edición barata de Grijalvo/Mondadori que servira de libro de viaxes tralo recital que demos en Vigo. Á noite en vela seguíralle unha cadea de vagóns interminábeis que nos levaban de volta a Compostela, e digo interminábeis porque o pesadísimo sono e as ganas de estomballarse na cama santiaguesa fixeron do retorno un auténtico tour de force; os compañeiros rendéranse, moucheando, ás apertas de Morfeo, mais eu resistía, "qué pasa", co libro de Haikus nas mans: lía un poema, dáballe un chisco de asueto aos meus ollos, e tornaba a ler. Lembran graciosamente os sacousos a miña face de gato sorprendido mentres sostiña unha alternancia entre o escapar brevemente das gadoupas do sono e o proseguir do percorrido polos versos orientais...

Anos despois descubriría que Sōgi, que non era o meu poeta favorito da escolma, anque lle recoñecese a beleza e o mérito ao terceto denantes citado, non era realmente poeta de haikus, senón de renga (連歌), unha forma complexa e refinada de poesía encadeada e colaborativa, mediante a cal un grupo máis ou menos amplo de poetas vai encetando grupos de tres ou de dous versos aos que xa engadiu outra persoa da serie. Imaxino que os versos citados por Ramón pertencen, xa que logo, a unha desas rengas, quizaves a de Minase, ou a de Yuyama, o seu par de series máis famosas. Descubro tamén (por mediación da historia da literatura xaponesa, de Keene) a vida aventureira deste poeta medieval, procedente das máis baixas clases populares e que, aproveitando as guerras e a mobilidade social do Xapón do século XV (eles chamárono gekokujō, 'os de embaixo desprazando aos de enriba'), chegou a converterse na estrela poética do seu tempo, xenerosamente protexido por mecenas provinciais e el mesmo xeneroso protector do nobre da corte, grande ministro e rexente Ichijō Kaneyoshi, persoa dunha cultura prodixiosa á que os horrores das Guerras Ōnin deixaron reducido a unha situación prácticamente de fame e de indixencia.

É unha mágoa que moi pouca da producción de Sōgi estexa traducida a linguas occidentais. Mentres pescudo algunhas das traduccións anglosaxonas dos seus diarios de viaxes e secuencias de renga, confórmome con este verso que faga xogo coa chuvia e o outono na fiestra que nesta mañá fai acto de presenza na miña xanela: "A vida neste mundo é breve coma o tempo empregado en acubillar das chuviscas do inverno".

Libros do Mes

Comezo unha nova sección na que listar os volumes que tiven a oportunidade de ler nos pasados 30 ou 31 días; mais que nada, para lembrarmo despois a min mesmo, anque tamén pode servir para engadir breves notas ou como suxerencias para a petición de reseñas por parte dos lectores desta Santa Casa...

Cymbeline, W. Shakespeare

El emperador: Carlos I, dueño del mundo (tomo 10 da Historia de España, de Lozoya et al.)

El oficio de Historiador, de Enrique Moradiellos

Pais de Nieve, de Yasunari Kawabata

All Tomorrow's Parties, de William Gibson

La educación encierra un tesoro, de Jacques Delors (dir.)

Four Huts, Asian Writings on the Simple Life, de Burton Watson (tr.)

The Book of Tea, de Kakuzo Okakura [E]

*Cantares Completos (2), de Ezra Pound

*Seeds in the Heart: Japanese Literature from Earliest Times to the Late Sixteenth Century, de Donald Keene [R]


CLAVE:

Cursiva : título do libro

Normal : autor

* : Libro sen rematar

[E] : E-book

[R] : Relectura (máis alá da segunda, poñerei o número despois da R)

[K] : Cómic

Reseñas - La educación encierra un tesoro

La educación encierra un tesoro

Jacques Delors (dir.)

1996, Santillana / UNESCO

* * * (regular/ben)

Informe da UNESCO algo abstracto e 'buenista' arredor dos ideais e obxectivos para a educación do século XXI

A este volumen debo confesar que cheguei dun xeito un tanto cínico, xa que o mencionaba na conclusión da defensa da miña programación didáctica, fai uns meses; a súa presenza era cuestión de oratoria, xa que o seu título permitía rematar a exposición cunha nota pedagóxica e 'progre' das que tanto gorentan aos examinadores...

O libro é un informe elaborado para a UNESCO por unha 'Comisión Internacional sobre a educación para o século XXI', presidida polo político francés Jacques Delors. Na tal comisión (e na elaboración da obra) participaron outros 13 co-autores, todos eles figuras destacadas da educación e da política dos seus países: In'am Al Mufti, Isao Amagi, Roberto Carneiro, Fay Chung, Bronislaw Geremek...

Dende o comezo formúlanse uns obxectivos declaradamente utópicos para a educación como harmonizadora das tensións sociais intra e inter-estatais (fomentando o respecto e o coñecemento do outro, unha atitude máis aberta aos fluxos migratorios e a cooperación internacional, xunto cun esforzo por limitar as desigualdades sociais e de xénero dentro das nosas comunidades). Predícase tamén a importancia de implementar un modelo de educación continua, para toda a vida, como resposta aos cambios e aos fluxos acelerados da nosa sociedade tecnolóxica.

Dividido en tres partes, a primeira (Horizontes) plantexa unha serie de marcos de partida: un planeta cada vez máis poboado e globalizado, con fortes contrastes e tensións entre o local e global. Unha crise dos vencellos sociais e unha consolidación das exclusións incluso dentro das sociedades democráticas, e un medre económico desigual, que perxudica por veces a outros países, ao xénero feminino e á natureza, e que non se pode equiparar ao 'desenrolo humano'.

Na segunda parte (Principios) establécense catro piares básicos para a educación do futuro: aprender a coñecer (adquirir os coñecementos científicos e teóricos), aprender a facer (relacionado coas aplicacións laborais e 'prácticas' do coñecemento, e moito máis na sociedade de servizos e da 'desmaterialización' do traballo), aprender a convivir (respectando aos demais e empregando o coñecemento cara a construcción de obxectivos comúns) e aprender a ser (traballando cara formacións integrais dos individuos en tódalas esferas e facetas nas que destaquen).

Do mesmo xeito, ponse énfase na necesidade de camiñar cara unha 'educación ao longo da vida', entendida coma un imperativo democrático para mellorar a sociedade e aos seus individuos, e para crear sociedades e economías máis dinámicas. Deféndense as pasarelas e estratexias que permitan á xente continuar formándose nos seus traballos, ou incluso poder deixar de traballar un tempo e adicarse ao estudo e á formación, xa de adultos.

A terceira parte (Orientacións) analiza as diferentes institucións e etapas educativas (da educación básica á universidade), o persoal docente e o papel dos políticos na educación. En cada apartado hai unha visión crítica que incide na necesidade de conseguir escolarizacións básicas en todo o planeta (algo aínda difícil nos países do 3º mundo, sobretodo para as mulleres), e estender e mellorar a secundaria e universitaria, nun contexto global no que cada día aumentan máis os desexos e necesidades de educación. De todas maneiras, a énfase fica no combate ao fracaso escolar e nunha maior flexibilidade do sistema educativo (conectado isto coa 'educación ao longo da vida'), que recoñeza competencias adquiridas á marxe do marco académico. Insístese tamén na importancia duns docentes ben formados e flexibeis a novos modelos educativos, e na bondade da innovación e descentralización dos sistemas educativos, da aplicación das novas tecnoloxías e da cooperación internacional. Finalmente, a obra remata cun epílogo composto por artigos breves dos membros da comisión sobre temas moi específicos (a excelencia en educación, educar para a sociedade mundial, a educación en África na actualidade, etc...).

En xeral, é un volume con cousas interesantes, sobretodo para plantexarse unha visión global e idealista das necesidades da educación no futuro. Algunhas das súas ideas principais (fomento da formación continua, 'banco de tempo', para que as persoas poidan seguir formándose de adultas, o imperativo da escolarización feminina, da igualdade, da solidariedade planetaria, de tentar compatibilizar excelencia e atención a todos) son moi encomiábeis, pero bótase en falta un enfoque algo máis práctico (malia que ao longo do libro hai pequenas entradas sobre experiencias locais e concretas de melloras educativas). O seu ton 'buenista' e algo inxenuo deposita ao meu ver esperanzas excesivas na educación, obviando quizaves que as contradiccións e loitas polos recursos da esfera socio-económica non se poden solucionar con boas palabras, intencións e mellor educación, xa que afectan ás furias dos intereses privados e do benestar. É que as críticas morais e intelectuais fican baleiras se non están fundadas e acompañadas pola loita social e económica por rematar cos privilexios e a desigualdade.

Sindicalizame... lévame contigo

Estaba a cavilar estes días en meterme nun sindicato, agora que xa pasei a través da crisálida das oposicións de parásito social a bolboreta traballadora; mais non dou atopado ningún que me satisfaga. Isto pódese deber a varias razóns, incluíndo o forte adoutrinamento anti-sindical aos que nos está someter a ideoloxía dominante, ata o grado de que calla incluso nun marxista levemente dogmático. As manías propias e os erros reais tamén terán algo que ver, de todas maneiras...

Os requisitos cos que contaría o meu sindicato ideal serían (e seguramente nesa orde):

1) Que funcione. Ou sexa, que defenda os meus intereses eficazmente, a capa e espada; que me manteña informado de todo o que necesito saber (cursos, papeleos, prazos, ameazas...).

2) Que lle dea caña aos interinos, e rexeite sistemas de colocación enchufistas, amorais e apoltronados.

3) Que poida ter unha mínima empatía ideolóxica cos meus principios (marxismo, nacionalismo, etc...).

Acéptanse suxerencias!

Tríada

Agora que empezo a traballar, imaxino que terei menos tempo libre para as lecturas e as súas correspondentes reseñas. Haberá que engadir tamén algunhas das lecturas sobre temas da profesión que imaxino terán pouco interese reseñábel para o público amplo (é un dicir) de seguidores desta bitácora...

Hai tres volumes que engulín nestes días pasados, e dos que me gorentaría facer reseñas. Como tres reseñas seguidas pode resultar algo cansino, imaxino que as irei espaciando no tempo, anque se as deixo para moi adiante, esquecerei totalmente o contido dos libros e o que me gustou deles.

A tríada está formada por:

1) El oficio de Historiador, de Enrique Moradiellos. É unha introducción bastante básica ao eido, útil para o estudante universitario de 1º ano de Historia, anque con elementos de interese para todos (reflexións teóricas sobre a cientificidade da disciplina, diferentes tipos de actividades e comentarios e información sobre arquivos e bibliotecas e os seus usos)

2) Pais de Neve, de Yasunari Kawabata. É unha noveliña deliciosa, moi á xaponesa, do devandito premio Nóbel, tamén coas incógnitas e dificultades que caracterizan á dita literatura dende o noso ollar occidental.

3) All Tomorrow's Parties, de William Gibson. É a derradeira novela da súa triloxía 'da Ponte', e daría moito para reflexionar. É tamén a lectura máis recente, xa que rematei o libro onte mesmo, á noitiña.

Isto polo de agora. Anque sei que o que realmente desexades ler é unha cadea de infortunios e calamidades que me acaian na miña praxe docente. Tentarei non satisfacervos niso, anque dependerá en boa medida do meu novo alumnado, claro...

Goiabada

Dicíavos na entrada anterior que o remate do Cymbeline deixaba un mal sabor de boca. Para poñela en estado de ledicia e iluminación aconsello recorrer á goiabada, sapientísimo invento dos nosos irmáns brasileiros e que resulta ainda máis adictivo que o doce de marmelo. Con iso xa o digo todo para lambóns coma min...

notas encol do Cymbeline

Non é a mellor obra de William, mais non deixa de presentar aspectos interesantes, e como últimamente topei tempo para repasala, deixo algunhas notas arredor de cousas que me chamaron a atención, e que poderían chegar ao bo porto dun artigo ou dunha reflexión máis alongada...

1) Imaxes de violación: é un tema recurrente en Shakespeare, tanto a consumada (Titus, The rape of Lucrece) ou a que fica en tentativa (Measure for Measure, Pericles, The Tempest), como é o caso do Cymbeline. O repertorio imaxinístico clásico sempre se moviliza nestas circumstancias, centrándose na historia de Lucrecia e no episodio de Tereo e Filomela (nas Metamorfoses, de Ovidio). Neste caso, a protagonista, Innogen, le antes de durmir o libro e a escea ovidián, allea a que o asaltante en potencia fica agochado nun baúl da súa alcoba. O dormitorio inclúe elementos tratados en semi-écfrase (tapices, doseis, cheminé) que conectan tamén coa deusa Diana (a castidade ás veces asaltada) e Tarquino.

2) Cymbeline é realmente un 'patchwork play', xa que nel topamos unha síntese e mestura de tódalas formas e xéneros shakesperiáns (coma diría Polonio, 'tragical-comical-historical-pastoral'). O trasfondo histórico lembra aos Roman Plays e ao King Lear, a temática coincide en boa medida coa de Much ado about nothing ou cos 'romances cabaleirescos' Pericles e A Winter's Tale (grandes saltos temporais, intervencións sobrenaturais, anagnorese, celos). O 'final feliz' faríaa comedia; o seu ton tenebroso e o seu título orixinal, traxedia. A ambientación pastoral lembra a As you like it. O travestismo da protagonista, a Twelfth Night. Incluso evoca aos 'History Plays', xa que despois de todo, a trama xira en parte sobre un rei de Britania en loita contra os invasores (coma en King John). Mais coidado, posmodernos! Esta 'hibridación' vai da man, ao meu ver, dunha pobreza e simplificación de caracteres fronte ao que noutras ocasións nos agasalla o cisne de Avon.

3) Innogen: a protagonista feminina é das máis insulsas e resignadas de Shakespeare, e das máis claramente sometidas á sociedade patriarcal e puritana que a forxa e a ningunea progresivamente. Non estraña que a obra gorentara tanto aos victorianos, mais que hoxe en día ande de capa caída (non conta con ningunha adaptación fílmica).

4) Laus britanniae: interesantes os episodios en 3.1 e 3.4 que describen e exaltan á Illa. Comparar co célebre exemplo do Henry V. A obra tamén proporciona un bo e macabro exemplo de gallow's humour, na que o verdugo fai chistes e unha velada crítica da pena de morte (ver os enterradores de Hamlet e Measure for Measure).

5) Hermeutica escura: o tema por excelencia de C. xira arredor da falsidade das apariencias, artellado a través dun complexísimo labirinto textual e narrativo na que o contraste da superficie-realidade abrolla a cada minuto. Moitos dos personaxes pasean con nomes falsos, disfrázanse de homes sendo mulleres, ou de romanos e de salvaxes sendo británicos e cortesáns. Non hai figura que non disimule en certo grado (a raíña finxe amar ao rei, os cortesáns finxen respectar a Cloten, anque o insultan na mesma escea, en apartes). A escea sobrenatural non escapa tampouco da escuridade: o adiviño romano ten unha visión que 'interpreta' mal, e Xúpiter pousa unha placa cun texto ambiguo enriba do protagonista encadeado. Todas as contradiccións parecen resolverse no longuísimo 5º acto, mais deixan un sabor insatisfactorio no padal, de falsa síntese nun entorno dialéctico onde a loita pola verdade e a conclusión é un bucle infinito e eterno.

Lecturas Intercalares (e 2)

Dende que vos presentei unha entrada homónima, xa tiven tempo de voltar a caer no mesmo vicio, e non 2 senón 4 veces desta volta. A ver se mañá volvo ao rego, e remato por unha vez (e sen que sirva de precedente) unha lista de lecturas de verán...

Dun dos catro volumes (El oficio de Historiador, de Enrique Moradiellos) penso facervos unha reseña máis detallada. Os outros tres repasareinos eiquí nuns breves parágrafos. Son:

O tomo 9 -La era de los navegantes- dunha Historia de España, editada por Salvat, a base de retocar a fondo con historiadores modernos unha obra anterior do Marqués de Lozoya

Clio en las aulas. La enseñanza de la Historia en España entre reformas, ilusiones y rutinas, de Raimundo Cuesta Fernández

Formarse como Profesor. Ciencias Sociales, Primaria y Secundaria Obligatoria (Guía de textos para un enfoque crítico), de José María Rozada Martínez

O primeiro é parte dunha colección en 26 volumes que pillara xa cando estaba no instituto. En xeral, é unha historia decente, anque hoxe, e con algo máis de perspectiva, resulta un xogo divertido distinguir aquelas partes do 'texto base' do Marqués de Lozoya, que feden a Historia decimonónica rancia (grandes figuras, batallas e reises, interpretacións personalistas dos feitos e providencialismo españolista) e a 'maquillaxe' do equipo de historiadores actuais que adecentaron algo a obra para a (pos)modernidade.
Este exemplar era precisamente o primeiro dos que chegaran ao kiosko, e polo tanto, a súa lectura orixinaría retrotraíase a máis de dez anos atrás. A revisión, como digo, foi agradábel. Iso sí: as epopeas oceánicas das armas e os barões assinalados interesábanme máis cando era novo (teño varios libros sobre o tema en varios idiomas que levo recollendo e ollando dende os 11 anos)...

O libro de Raimundo Cuesta é unha ollada moi formativa á historia da docencia da Historia na peninsula, e completa moi ben o que vos dicía do libro anterior. Esta docencia é relativamente recente no país (apenas se puxo en marcha realmente a mediados do século XIX), e marcada por tres pautas ideolóxicas na Historia que se ensinaba, tanto en primaria coma en secundaria: era memorística (e centrada en listas de reises, fechas e grandes batallas), nacional-católica e moralista (trazando exemplos a imitar, sobretodo para as nosas élites). En 'Clio nas aulas' explícase alén a evolución da teoría e praxe desta ensinanza, con dous modelos diferenciados: o modelo tradicional-elitista e o modelo tecnocrático de masas. Os cambios dun ao otro tamén levaron a mudanzas no estatus e nas funcións do profesorado (os vellos profesores de instituto do modelo tradicional eran case o equivalente, a efectos simbólicos e incluso no tipo de docencia, aos actuais de universidade). Finalmente, o libro fai unha perspectiva bastante pesimista dos intentos de 'reformar' os vellos modos de ensinar Historia que tiveron lugar dende os anos 80, subliñando que o resultado foi máis na liña de fracasos e continuidades que das rupturas -iso malia o feito de que, segundo o autor, a maioría dos docentes de Historia a nivel de secundaria, coma bos fillos do 68 e do antifranquismo, declaren coma o seu modelo historiográfico o... materialismo histórico (!!).

Por último, o libro de José María Rozada maniféstase nunha liña similar ao anterior, anque no canto de facer un estudo socio-histórico da docencia histórica, o que fai no seu volume é defender que os docentes de Historia procuren formarse dunha outra maneira, xerando unha ensinanza crítica na que o principal dos valores sexa o da loita contra as desigualdades e o fomento do pensamento crítico. Para conseguir tal obxectivo expón o autor unha serie de recomendacións, temas a meditar e lecturas aconselladas aos profesores 'críticos', que inclúe a asunción dunha praxe determinada pola tríada de 1) revisar os coñecementos científicos de disciplina e práctica docente; 2) reflexionar sobre as ideas subxetivas dun mesmo e dos demais; e 3) afectar e alterar a práctica educativa. O libro continúa con apartados extensos nos que se debaten as fontes (pedagóxicas, históricas, psicolóxicas, sociolóxicas), obxectivos, contidos, avaliación, etc... Entre liñas (ou tamén directamente) percíbese unha visión crítica do autor co sistema educativo e as súas funcións; unha crítica que se artella dende un desenfadado marxismo, e dunha colusión (anque crítica, e inimiga das burocracias pedagóxicas) coas reformas educativas dos últimos anos, ou máis ben, coas alternativas de innovación pedagóxica que estaban por detrás (ab ovo) do comezo das reformas...

Cerimonia Lustral

Pois iso, que este mes cúmprense os 5 anos desque comezou a miña andaina polo Pazo de Trasalba, anque se quixeramos ser precisos, habería que retrotraer os principios da miña actividade virtual uns meses mais atrás, xa que a hoxe clausurada Corte de Camelot puxérase en movemento a mediados de xuño do 2005...

Un lustro da para moito, como podedes comprobar botándolle un ollo ás máis de 300 entradas que se foron acumulando, algunhas con ou centradas en imaxes (que por certo, me tomei onte a molestia de actualizar; un traballazo...), a maioría en textos de diversa índole. En todo este tempo, Trasalba serviu de foro de debate, de diario íntimo e indiscreto e de memoria electrónica na que anotar lecturas, reseñas e os restos variados da escuma dos días que chamaron a atención de FraVernero...

Como son un animal de instintos nostálxicos, póñome voluntariamente a brida, e alén de desexar entreterme e entretervos por outros 5 anos máis e de celebrar a estabilidade afectiva e profesional que me deparou este breve periodo de tempo, aproveito tamén a ocasión para lembrar aos meus amigos e poetas comparatistas, a algúns dos cales (Noel, Javier, Raúl) tiven oportunidade de ver unhas semanas atrás, e que dan comezo despois do verán a brillantes carreiras doutorais en universidades coma Columbia ou Yale, nada menos...

Remato por hoxe con dúas notas de información e censura que xiran (danzaríns xiróvagas) precisamente arredor do Sir Gawain: a primeira é o convite a escoitalo nunha mesa redonda sobre Lois Pereiro que tedes na páxina de radiodifusión; a segunda é un ronsel de improperios e ameazas ao mesmo interfecto para que me devolva, algún ano destes, a miña edición adicada de Mecánicas Celestes. Vale.

Poesía para comer

Querendo facer honor ao seu nome e aos vicios e costumes do seu amo, a miña cadela, Clío, decidiu probar as artes da lectura uns días atrás, para desventura dun volume de poemas (Unforgotten Dreams. Poems by the Zen Monk Shōtetsu) que agardaba inocente, enriba dunha silla, a visita do meu ollar cobizoso. Coma o medio perceptivo e táctil dos cans centra na súa boca, o libro ficou ben roído, malia o cal aínda se pode ler nel...

O que un ve
no medio do seu soño
esvaece ao espertar;
mais os soños que temos de espertos
ningún durmir pode facer que se esquezan

nuru ga uchi ni
miru wa samuru o
kagiri nite
samete no yume ni
nete mo wasurenu

A Modest Commentary (e 2)

Paso a comentar as modificacións na proposta de temario da sección de Historia, co que dou por soterrada esta parella de entradas sobre opos que seguramente só interesan a un público moi reducido...

A Historia sempre foi a nena bonita das tres disciplinas que se dan cita para a oposición ao corpo de ensinanza en secundaria de Xeografía e Historia (e Arte...). No vello temario, os seus temas específicos sumaban 34 (o que sumaba o 47.22%). É unha tendencia que prosegue e se consolida na proposta de reforma, que engade 7 novos temas para a area, dando un total de 42 (levando o porcentaxe ao 51.85%, algo máis da metade). De xeito aproximado, podemos dicir que por cada tema de Arte toparemos 2 de Xeografía e 4 de Historia.

Pasemos aos cambios concretos que se produciron: supresións, modificacións e engadidos:

Temas eliminados

-o 21, "Grandes liñas de investigación histórica nos séculos XIX e XX". É unha supresión que segue unha tendencia xeral a eliminar ou reducir os temas de metodoloxía, historia e atributos da disciplina, como xa vimos (arte quedou sen o seu, xeografía mesturou os dous que tiña). Engádese ao tema anterior, de metodoloxía histórica, unha coletilla de 'novas liñas de investigación' que translada contidos deste tema para alá.

-o 30, "A Formación das monarquías feudais na Europa Occidental. A orixe dos estados modernos". Neste caso, supoño que decidiron eliminar temas moi 'teóricos' de historia e/ou afastados da praxe docente, e considerarían que este era moi 'abstracto'. No seu canto aparece un de Historia da Baixa Idade Media, que nalgúns aspectos (só algúns) toca contidos semellantes. É unha mágoa, porque era un tema interesante, e caeu nas últimas oposicións da materia.

-o 37 "O debate historiográfico sobre a Revolución Francesa". Era estraño que o temario contase cun tema 'de historiografía', ao tempo que non había ningún sobre os feitos históricos da Revolución Francesa. Parte da homoxeneización (tocar tódolos grandes momentos, xa sexa a nivel español ou internacional). Para mín era un tema simpático, dada a enorme cantidade de historiografía marxista no debate...

-o 43, "Pensamento político e económico no século XIX". Supoño que preferían ter temas máis 'concretos'. O pensamento burgués quedou sen defensores, e o obreirista pasa a un novo tema sobre a sociedade industrial e as ideoloxías obreiras.

-o 45, "As transformacións do Estremo Oriente dende 1886 a 1949". Esta caeu da man dunha occidentalización e europeización clara do temario, o cal é unha vergoña (era o único tema extraeuropeo). Certo é, nembargantes, que constituía unha mostra aillada.

-o 46, "Os Estados balcánicos no século XX". Ídem co anterior, xa que o leste de Europa é para os nosos plans de estudo coma se non fose Europa... Parece que xa calou o ruxe-ruxe xugoslavo, ou que se ve como un 'mal exemplo' para estudar.

Temas modificados de xeito significativo

Houbo moitas modificacións, a maioría estéticas (mudar algo o nome do título), ou baseadas en engadir unha exemplificación 'española' do tema. Entre as máis relevantes doutro signo están:

-o 23, "Do neolítico ás sociedades urbanas do Próximo Oriente. Fontes arqueolóxicas" (novo, 25). Este era un tema cun título ambivalente, que se prestaba á confusión. Chegaba 'ata' as sociedades urbanas de Oriente (e polo tanto, incluía ou excluía falar de Sumerios, Acadios, Babilonios e faraóns?). Agora tornouse algo máis claro con engadido, tras dous puntos, de "Mesopotamia e Exipto", anque isto alongue o tema de mala maneira, e obrige a reducir moitísimo na explicación do neolítico (alomenos, polos meus apuntamentos).

-o 34, "Conquista, colonización e administración da América Hispánica" (novo, 45). Se non se trata dun erro de impresión, a nova versión redúcese aos séculos XVI e XVII (o vello, ata o XVIII), eliminándose o importante e extenso apartado das reformas borbónicas e os novos virreinatos nas colonias.

-o 48, "Fascismo e neofascismo: caracteres e circunstancias en que se desenrolan" (novo, 67). O seu novo sosias é máis amplo, e baixo a etiqueta do 'Totalitarismo de entreguerras', inclúe reflexionar aquí sobre o modelo soviético, xunto co nazi-fascista. Nunca me gustou a etiqueta académica de 'Totalitarismo'. Considéroa demasiado interesada e viciada, ideolóxicamente.

Temas engadidos

A maioría destes son 'desdobles' de temas anteriores (nalgúns casos, dada a extensión destes, resulta lóxico e agradecido), pero tamén hai bastantes incorporacións...

-o 27, "A civilización grega dende as orixes ata a época helenística". É unha das múltiples escisións dun vello e amplo tema sobre 'A civilización grecolatina'.

-o 29 (Roma: a construción dun Imperio, o proceso de romanización) e o 30 (Crise e división do Imperio Romano), os dous novos temas sobre a antigüidade latina.

-o 32, "Orixes e evolución das relixións do Libro: Xudaísmo, Cristianismo e Islam". Tema totalmente novo, quizaves para exemplificar a 'historia das relixións'.

-o 39, "A Baixa Idade Media en Europa: Evolución económica, social política e cultural". Botábase en falta, xa que anque non tivese un equivalente para a Alta Idade Media, esta última xa topaba distribuídos algúns dos seus contidos noutros temas do temario.

-o 46, "O século XVII: Defensa da Hexemonía e Ocaso dos Austrias Hispánicos". Este novo tema vense a engadir e a expandir outro que xa había, e que continúa, baixo o título de 'A monarquía hispánica baixo os Austrias', e que agora por lóxica hase de cinguir ao século XVI...

-o 48, "O equilibrio europeo do século XVIII: os tratados de Utrecht e Rastadt". Tema totalmente novo que engade algo de historia política e internacional ao citado século, que estaba algo orfo diso...

-Un desdobre salomónico do vello tema 36 da lugar a dous novos: o 50 (Medre económico, estructuras e mentalidades sociais na Europa do século XVIII) e o 51 (As transformacións políticas e económicas na España do S. XVIII). É unha bipartición lóxica, e o mesturado antigo destes dous temas tan diversos non tiña razón de ser, agás limitar os temas.

-o 59, "A sociedade industrial, formación e ideoloxías do movemento obreiro". Un erro tipográfico na páxina da ANPE titúlao en realidade 'sociedade pos-industrial', mais vese que resulta prematuro neste tema. É novo, anque unha parte é un desglose dun dos temas suprimidos, e está ben...

-o 60, "O sistema de Estados europeos en tempos do chanceler Otto Von Bismarck". Historia política da segunda metade do XIX, que non había...

-o 63, "A España da Restauración, 1875 - 1931". Parte do aumento dos temas 'de España'. Pensade que o último que se daba disto era 'a construcción do estado liberal', do que a Restauración era un esquencido apéndice.

-outro desdobre dase a partir do vello tema 47, que metía no mesmo saco a I Guerra Mundial e o periodo ata a crise do 29. Agora temos o 64 (A Primeira Guerra Mundial e as relacións internacionais no período de entreguerras) e o 66 (A crise de 1929. Consecuencias mundiais. Políticas de recuperación) no seu lugar.

-o 70, "A II Guerra Mundial. Causas, desenrolo e repercusións". É un tema de nova creación e que cubre este momento histórico clave, apenas albiscado nun dos vellos temas (que segue no temario) coas súas consecuencias e a Guerra Fría.

A Modest Commentary

Por estes días, andan xa a presentar o modelo dos novos temarios que acompañarán ás remozadas oposicións que xurden no 2012. A curiosidade levoume a ollalos (tamén o interese: dentro dun ano ou así terei que ir comezando a preparar as probas de adquisición de nova especialidade), e o que atopei non me gustou moito. Imos adicarlle unha ou dúas entradas a parolar do tema...

Un elemento universal é a ampliación do número de temas. Nas disciplinas que me afectan, Historia pasará destes 72 a estes 81, e Inglesa de 69 a 75. É unha tónica xeral, e que promete maiores sufrimentos aos nosos sufridos opositores...

De Inglesa só engadir que decidiron cepillarse 8 dos 29 temas de literatura, historia e cultura anglosaxonas. Os 21 que fican tornáronse máis difusos, o que non sei se é algo bo ou malo (todos os de literatura empezan igual: Principales manifestacións... e análise dunha obra representativa. Pode que fomente algo menos a mnemotecnia...).

A verdade é que suspiro de alivio ao evitar un redoblado inferno frío de lingüística no meu futuro. Laméntoo polos novos, xa que se co sistema pasado era factíbel levar eses 29 temas divertidos, engadíndolle 2 ou 3 dos outros, agora haberá que apandar en maior grado co arisco terreo da lingua...

En Xeografía e Historia o máis significativo e digno de mención é o seguinte:

Temos un aumento lixeiro dos temas de Xeografía (de 19 que eran no pasado, e que configuraban o 26.38% do total, pasamos agora a 22. O porcentaxe só ascende levemente, a un 27.16%). Estes temas constituían un corpus relativamente homoxéneo da disciplina, anque moito máis centrados na xeografía humana que na física.

Temas eliminados:

-o 2, "Metodoloxía do traballo xeográfico". En realidade, engádeno como coletilla ao 1. Alédame, xa que era un deses temas realmente infumábeis, agás para xeógrafos...

-o 3, "Diversidade do medio xeográfico". A verdade é que era un tema un chisco 'abstracto'. De todas maneiras, sempre aborrecín toda a xeografía física, asi que canto menos, mellor...

Temas modificados de xeito significativo:

-o 7 "Espazo Rural" (novo, 6). Agora ten que incluír tamén as actividades e o sector da pesca.

-o 12, "Sociedade e economía de China' (novo 11). O seu sustituto engade tamén á India.

Temas engadidos:

-Temos un novo tema 2 baixo o título de "As grandes unidades morfoestructurais do planeta terra. Estructuras e releves". Buff... Xeoloxía a máis non dar...

-Temos un novo tema sobre economía africana, que se ven a sumar ao que xa había antes (un xeral, sobre África mediterránea e subsahariana, antigo 14 e actual 13). A novidade ocupa o número 14, baixo título "África negra. Sudáfrica: un tipo de desenrolo". Será polo triunfo no mundial, digo eu...

-Temos tres temas novos adicados aos tres sectores económicos, mais aplicados a España: agricultura e pesca (18), Industria (19) e Servizos (21). Véxoo como un intento de 'españolizar' algo máis o temario, e quizaves para conectar coa 'xeografía de España' infiltrada na Historia de bacharelato...

Pasamos á Historia da Arte. Os seus licenciados poden comezar a deprimirse, xa que a súa situación non mellorou, ou incluso empeorou un chisco. O número dos seus temas permaneceu igual: 11; mais dada a suba do temario a 85 temas, o seu porcentaxe pasa dun xa de por si limitado 15.27% a un novo 13.58%. Amais, antes os temas de Arte formaban un bloco compacto (os temas que ían do 55 ao 65), mais agora están dispersos por todo o temario, co que a estatística ponse aínda máis en contra deles do que os porcentaxes...

Canto a modificacións en Arte, polo demais, foron case nulas. Suprimiuse un dos temas (o 55, "Teoría e función da arte. Análise e interpretación da obra de arte"), o cal é unha verdadeira mágoa, e unha discriminación a maiores fronte á xeografía e a historia. Isto equilíbrase coa división do vello tema de Arte Clásico en dous novos: "Arte de Grecia. Principais Características. Estudo dunha obra representativa" (28) e "Arte de Roma. Principais Características. Estudo dunha obra representativa"(31). O do estudo concreto dunha obra porano para aburrirse menos cando corrixen os exames, digo eu...

Os cambios en Historia son máis de calado, pero eses deixarémolos para unha entrada futura. Rematamos por hoxe con aqueles temas que, a falta doutro termo, podemos chamar de "Historia do Presente", ou "Mundo Actual" (cousas como os movementos sociais, os medios de comunicación...). No antigo temario eran os sete últimos (do 66 ao 72), representando o 9.72% do total. Agora descenderon a 6 (do 76 ao 81), pasando a representar o 7.4%. As novidades neste grupo son:

Temas eliminados:

-o 68 ("Organización económica e mundo do traballo. A inflación, o desemprego e a política monetaria". Coa que está caendo, non me estraña que o supriman...)

-o 70 ("Medios de comunicación e sociedade de masas")

Temas modificados de xeito significativo:

-o 67, "A Transición política e a España constitucional" (novo, 76). Antes só era unha análise da Constitución do 78, polo que agora vólvese algo máis 'histórico'.

Temas engadidos:

-o 81 ("Novas linguaxes e formas visuais. O impacto das novas tecnoloxías na creación e difusión artística"), pequena compensación para os artistas e amantes do contemporáneo, e a típica brinde ao sol das novas tecnoloxías.

Lecturas Intercalares

Coma adicto enfermizo á orde, xa comprobaríades a miña afición por compoñer diferentes listaxes e esquemas organizativos. Conto con varias listas para a compra de volumes que me interesan, e listaxes de ordes de lectura daqueles que xa están no meu poder...

Claro é, de todas maneiras, que as regras están deseñadas para saltalas, anque só sexa un pouco. A transgresión é un pracer de por si, xunto co de deixarnos seducir por un libro en concreto. Unha compra recente, por exemplo, sempre ten un certo engado especial, unha aureola quizaves emprestada do fetichismo da mercadoría, e ás veces é quen de facerse un oco e rachar as listas; caso contrario, tócalle acumular pó nos estantes, agardar turno e durmir o soño dos xustos durante anos...

Un volume que levaba agardando moitos anos e que se colou nestes días estivais xa algo máis frescos e estimulantes foi 'The Pilgrim Route to Santiago', de Brian e Marcus Tate e ilustrado por Pablo Keller. Dende que o mercara nas Inglaterras (xa van alomenos 2 décadas!), atraído polo tema xacobeu, non lembro que tivera ocasión de lelo enteiro, anque podo equivocarme. Mais é que o engado deste exemplar non está tanto no texto (que non está mal) senón nas imaxes: o Keller é un fotógrafo excepcional que retrata coas súas mellores vistas a arquitectura do Románico de Peregrinación dende Francia a Compostela. As súas estampas téñoas contemplado ata grabalas na retina, incluíndo relicarios e Gabrieis de Santa Fé de Conques, a colexiata de Roncesvalles, a antiquísima chepa de Puente la Reina, os capiteis románicos de Estella e de Castela, o branco inmaculado e austero de San Martín de Frómista ou as rúas cos paisanos a arranxar o camiño principal en Leboreiro... Aínda diría máis: o meu amor irracional e apaixonado co Medievo seguramente topa unha das súas fontes orixinais nas fotos deste volume que tanto me afectaran no seu día.

O segundo dos adiantados é unha compra recente, mentres ía de librarías cuns compañeiros, e tamén garda o selo da Idade Media: trátase do Libro de Apolonio, edición de Castalia e de dona Carmen Monedero. É unha das primeiras obras do mester de clerecía, composta no século XIII, e na que se narran ao xeito da novela bizantina as peripecias de Apolonio, rei de Tiro, e as súas separacións e posteriores anagnóreses de muller e de filla; a versión castelá (transcrita con moitos aragonesismos e catalanismos, froito ao parecer do copista) é unha variante do tema, que tivo un éxito inmenso no mundo medieval, tan só por detrás dos grandes ciclos (Artúrico, Troiano, de Bretaña) e que amosa o seu rostro tanto na versión canónica en latín (a Historia Apolonii Regis Tyri) coma nunha versión anglosaxona de John Gower e, no Renacemento, con moi poucas variacións, nunha obriña de Shakespeare da que xa falei eiquí (o Pericles, Prince of Tyre).

I would have to take the Englishman

Comenta Harold Bloom que cando lle preguntaron a James Joyce qué libro levaría a unha illa deserta, este respostou que 'Desexaría responder que Dante, mais tería que levar ao inglés, porque é máis rico'. O 'inglés' é, por suposto, Shakespeare, e a ironía e a tristeza de tal recoñecemento polo irlandés, eterno sometido ao Imperio ata nos falares, sinxelamente reafirma de xeito incontrovertíbel para Bloom as virtudes inmortais do cisne de Avon. Ao fío disto pensaba eu na miña peculiar constelación de afinidades electivas, que na literatura castelá xiran no eixo da tradición esteticista, latinizante e escura que agroma a cabeza na cuaderna vía, prosegue a súa marcha triunfal con algúns adubíos italiáns e alegóricos en Juan de Mena e toca o seu celme no Barroco culteranista e noutro poeta cordobés: Luís de Góngora y Argote. Estes días de tórrida canícula transládome a outro verán ardente (Salamandria de sol, vestido estrellas, latiendo el Can del cielo estaba...) mitolóxico e sicilián, e abrolla en mín un intenso aprezo polas arquitecturas do Píndaro andaluz, e un desexo de compartilo e aprezalo con outras persoas...

Ma non troppo. Porque hai outro contemporáneo deste home que leva a palma da miña rendida adoración. Falo do 'inglés' John Milton, o xenial autor de Paradise Lost, e que se en metáfora e hipérbato, no latinismo xeralizado e no traballo formal pouco lle ten que envexar a don Luís, supera amplamente a este na profundidade da súa épica, na súa trascendencia e creación de herdeiros, e aínda moito máis, na pulsión ética. A risco de caer no biografismo que tanto me teñen criticado algúns amigos meus, recoñézome incapaz de esquecer que Milton é o valeroso home xusto que publica panfletos no século XVII a prol do divorcio e da liberdade de pensamento, que se pon á cabeza da Revolución e xustifica en perfecto e pulido latín o corte das cabezas reais cando éstas amosaron incompetencia. É o poeta cego e perseguido cando retornan as perrucas piollentas dos Estuardo e o país vai esquecendo The Good Old Cause...

Por iso á famosa illa (no noso caso, o máis perto serían as Cíes, a de San Brandán ou aquela adicada a Santa Tecla que fabulou un monxe medieval galego na 'Viaxe de Trazanzonio') levaría ao inglés; de feito, xa o levei a Estonia, como lembraredes. Mais confeso sentir un chisco, minúsculo, de remorso; despois de todo, como dicía Marx, os homes fan a súa propia historia, mais non poden escoller as circumstancias que lles veñen dadas. Na 'Castilla miserable / ayer dominadora, / envuelta en sus andrajos / desprecia cuanto ignora' da Contrarreforma e dos Austrias Menores, abondo fixo Góngora en semear bolboretas en cinza desatadas que, moitos séculos despois, habían atopar acubillo nos poetas da Xeración do 27, nos meus dilectos comparatistas e na miña modestísima persona...

O Mandarín Marabilloso

Dous anos levo agardando para colgar este simulacro mandarinesco de nome bartokián. Os que me coñecen saben que o emprego como metáfora do acceso á función pública e ao mandarinato inferior, coma profesor de secundaria...

Gorentoume mogollón

O verán é sempre unha boa época para poñerse ao día con lecturas planeadas e atrasadas; mais como aínda estamos coas opos, dame algo de reparo porme con libros novos, e simplemente estiven a reler cousiñas do pasado nos ocos libres: o Burning Chrome, de William Gibson, o Polifemo gongorino e os dous volumes pequenos arredor de Ramsés II dunha colección de arqueoloxía que mercara fai anos, en kiosko, baixo o pretencioso título de 'Civilizaciones Perdidas'. Os 48 volumes están moi ben, a pesar de todo, e como só me ficaban os dous últimos por ler, anque non me chamasen moitos os contidos, tamén aproveitei para despachalos.

Os derradeiros tomos falaban dos 'Constructores de Montículos' (Mound Builders) e os 'Habitantes de Outeiros' (Cliff Dwellers): ou sexa, as civilizacións pre-colombinas que se deron no territorio dos actuais Estados Unidos e que desapareceran moito antes da Conquista.

No caso dos primeiros, o seu foco estaría nas zonas do leste do país, sobretodo ao longo do curso do Mississippi, con tres culturas: Adena, Hopewell e a Mississipiense. As tres caracterízanse pola construcción de montículos funerarios e recintos cerimoniais de variado tamaño. Os segundos vivirían nos territorios desérticos dos actuais estados de Novo México, Arizona, Utah e Colorado, en espectaculares cidades escavadas na rocha, e as súas culturas principais serían a Hohokam, a Anasazi e a Mogollón.

Coma textocentrista eurocéntrico, o interese inicial que terían estes episodios da historia para mín é menor; estou demasiado contaminado pola crónica e a literatura, e cando ignoro os nomes, os textos, a teoloxía e os contos míticos, os meros restos arqueolóxicos non son quen de entusiasmarme demasiado. De tódolos xeitos, cabe destacar a beleza da cerámica Mogollón, continuada en parte a día de hoxe por tribos coma os Pueblo ou os Hopi, remotos descendentes, quizaves, daquelas culturas que desapareceron sen deixar case sinais de vida...

Tanabata

O día 7 do séptimo mes, os xaponeses celebran Tanabata (七夕), unha festa tradicional que adaptaba un festival anterior de orixe chinesa, o Quixi (七夕節).

A celebración conmemora o encontro de dous amantes celestes, que só se produce un día do ano: Orihime (a 'princesa tecelá') e Hikoboshi (o 'gardador de rabaños') son o trasunto mitolóxico dunha moi real confluencia astronómica, nesas datas, das estrelas de Vega e Altair no horizonte celeste.

Entre as costumes da ocasión está a de escribir desexos, a veces en forma de poema, e penduralos de pólas de bambú. Ao día seguinte, os papeis céibanse sobor das augas dun regato, ou quéimanse ritualmente.

As solicitudes dos homes centrábanse en conseguir unha mellor caligrafía, o que fará particularmente apropiada a miña, tendo en conta a ilexíbel escrita pseudo-kúfica que sae das miñas dedas e das torpes maneiras coa pluma dun zurdo irrecuperábel. Se estou folgado este ano, farei o esforzo por mellorala un chisco, manuais caligráficos mediante...

Outro xeito indirecto de celebración levareino a cabo coa relectura de Komachi en Seki-Dera (a mellor peza do teatro noh, ambientada nese día) e do ciclo de poemas da Dama Daibu tamén adicados á ocasión, e que foi escribindo ano tras ano, conmemorando íntimamente a morte do seu amante na tormenta das guerras Gempei...

amor é enfermidade

A Lois Pereiro descubrírao o Mantedor anos atrás por mediación dunha rapaza hippie da que estaba tola e inútilmente namorado. A cinza daquel incendio fica seguramente nunha ledicia mutua pola rescate dunha das figuras poéticas máis interesantes que deron as nosas letras nos últimos anos...

O desamor, brutal amputación

ou atrofia dun soño maltratado,

debería ser sempre un íntimo ritual

representado en salas clandestinas.

Interpretando orgánicos monólogos

recitaríamos con fluidez a dor interna

dos nosos tristes ósos

cando o amor se dilúe en hemorraxias

de líquidos desexos

abortados.

(ciber)espazos

Nestes días calorosos, á espera das seguintes probas no inferno ourensán, atopei o tempo para unha rápida relectura do Neuromancer, de Gibson. Con esta xa van tres...

Entre os moitos proxectos que me xiran na cabeza estaría o dun libriño detallado sobre os espazos ficcionais de William Gibson, mais tendo en conta o escasísimo público galego que puidera estar interesado, e que no Imperio o cyberpunk é algo xa moi demodé (malia que Gibson acaba de sacar un libro este mesmo ano; de todos xeitos, escrebe agora nunha onda bastante disonante cos seus primeiros textos...), seguramente fique apartado. Como moito, irei apuntando algunhas notas na Rede sobre os espazos que enchen a primeira novela, a saber:

-O Ciberespazo

-Chiba, en Xapón

-O Sprawl e o eixo BAMA

-Istanbul

-Freeside e a villa Straylight

Lotería

O dous (General theories on learning and acquisition of a foreign language. The concept of Interlanguage. The treatment of error).

O cinco (Oral communication. Elements and rules governing oral discourse. Everyday routines and formulaic speech. Specific strategies in oral communication)

O cincuenta e sete (Great Britain in the inter-war years and during the Second World War. Most representative authors)

O sesenta e un (The impact of cinema on the diffusion of literary works in the English language)

O sesenta en tres (British Institutions. The Parliament. The government. Political parties and electoral system. The Monarchy).

Coma dirían os Beatles, 'Well, I can't complain...'

Comunista do mes: José Saramago

A noticia de hoxe é a inesperada morte (alomenos, para min) de José Saramago, que ao parecer levaba tempo sufrindo unha enfermidade crónica. O obituario non é o meu xénero preferido, mais considero unha obrigación moral a de homenaxear ao grande escritor, inmensa persoa e fidel militante que dende hoxe ascendeu ao ceo comunista, onde os compañeiros militan no sorriso...

Faise innecesario tecer algunhas liñas de perfil biográfico, xa que Saramago non era ningún descoñecido. Á notoriedade do nóbel (o primeiro portugués na categoría de literatura) sumaba na península unha faceta pública ben visíbel e un ronsel de novelas interesantísimas, no peculiarísimo estilo alegórico que o caracterizaba. Fica pendente neste casa unha reseña sobre A viagem do elefante, e o recoñecemento que, entre outros volumes, ten A Caverna nas miñas disquisicións académicas. E por suposto, lembrar as horas de pracer e de aprendizaxe que me proporcionaron libros coma Memorial do Convento, O Ano da Morte de Ricardo Reis, História do Cerco de Lisboa ou Ensaio sobre a Cegueira...

Dicía que non gusto dos obituarios e haxiografías, polo que non me resisto a engadir, xunto ás innúmeras virtudes persoais e literarias de Don José, a miña discrepancia con algunhas das opinións do finado, ou coa instrumentalización da súa persoa, que non estaría de máis citar. A caída do socialismo real non deixou de afectar e de confundir algunhas das súas declaracións (bastante duras, por exemplo, coa situación cubana), e a monumental estupidez e idiocia dos sectores conservadores lusitanos privounos do seu mellor escritor, amplamente seducido polos cantos de sereia iberistas e polos mimos con que sempre o trataron na España, onde remataron case por converterlo nun escritor propio, e darlle pé en moitas ocasións a desafortunadas proclamas unitaristas...

Deixamos a (escasa) sombra para lembrar tamén o anecdotario persoal do Colectivo Sacou, imbricado, fío de prata mediante, co escritor de Azinhaga; fai moitos anos que don José parolou en Compostela por mor dun premio (no Rosalía de Castro) e recibiu daquela en agasallo a Caramuxa 0.1, aínda sen ilustracións. Era o ano 1999, e os xogos da memoria aínda me poñen diante dos ollos con total lucidez a conferencia e as verbas de Saramago, agora que o tempo ficou en soño evanescente e a carne súa nunha futura presada de cinzas que terán sentido, coma dicía o poeta, e que seguirán a telo mentres duren os seus libros e as inquedanzas e ideas que fixeron o humus do que éstes agromaron.

Diario de Murasaki

Estes días ando moi liado, polo que non teño moito tempo para ler. Rescato entón esta lectura relativamente recente (farán 2 meses desque me chegou e lin o libro) doutro clásico da literatura xaponesa, que sabedes me gorenta moito...

A dama Murasaki é seguramente a escritora máis famosa das letras niponas, ás que contribuiu a Novela de Genji (Genji Monogatari), discutíbelmente a primeira novela da historia (e certamente, a primeira do Xapón). Menos coñecidos son o seu diario e memorias poéticas. Non se trata dunha notoria inxustiza, xa que ámbolos dous, conservados en estado fragmentario, non chegan ao nivel da novela, mais non por iso deixan de ter interese, tanto estético (pola calidade dos versos e das imaxes) e biográfico (aumentando nalgo o escasísimo caudal de información que temos sobre a vida, carácter e pensamentos dunha grande escritora).

O diario (nikki) consiste nunha serie de notas breves e algo deslabazadas, co engadido de poemas 'de ocasión', que Murasaki Shikibu escribiu básicamente nos dous anos en que estivo ao servizo da Emperatriz Shoshi, no Pazo do Tsuchimikado. O episodio principal (que se narra con bastante detalle) é o nacemento dun herdeiro imperial, o príncipe Atsunada, que á súa vez era neto por vía materna do todopoderoso ministro e rexente Fujiwara no Michinaga, o verdadeiro gobernante do Xapón da época. O diario detalla o nacemento e as diferentes cerimonias que o acompañan, constituíndo un fresco bastante detallado das costumes cortesás no século XI da nosa era.

Un dos aspectos máis chamativos é o enorme contraste entre a realidade da vida cortesá Heian e a imaxe idealizada que da mesma dera Murasaki na Novela de Genji. No diario, a realidade aparece sen pós de ouro ou adubíos de seda: os cortesáns son seres toscos, maleducados, luxuriosos e borrachíns; as doncelas rexoubeiras, sempre falando mal das rivais, e en estadio de constante aburrimento, apenas interrompido por ocios artísticos (lectura de novelas, práctica de música e de regueifas poéticas) e cerimonias, como as danzas Gosechi no Pazo Imperial.

Nembargantes, a man xenial de Murasaki non deixa de abrollar na calidade de moitos dos poemas que acompañan o discorrer cotián da escuma dos días, e na descripción e ambientación de esceas concretas. Seguramente a mellor sexa a primeira do libro, onde aparece descrito o Pazo do Tsuchimikado en outono, onde mesturan a beleza das augas do lago cos cánticos dos monxes no serán.

A antoloxía poética (kashū) garda semellanza co diario e co formato destas antoloxías, nas que se inclúe sempre un pequeno parágrafo de texto explicando o contexto inicial en que cada poema foi xerado (os cortesáns da época estaban moi entrenados na produción regular de verso 'espontáneo' para as ocasións), e constitúe unha boa mostra da técnica de Murasaki, caracterizada polo emprego de fenómenos naturais coma metáforas directas de persoas e das súas emocións, xunto co caracter pouco concreto e suxerente dos seus prefacios. Vexamos un exemplo:

Unha vez atopeime con alguén ao que coñecera de nena, pero foi un instante breve, e apenas recoñecín á persoa. Era o día dez do décimo mes. A persoa liscou axiña, coma se competise coa lúa:

Meguriaite

Mishi ya sore tome

Wakanu ma ni

Kumogakurenishi

Yoha no tsukikage

Encontro breve:

Atopámonos, ou agachouse

detrás das nubes

antes de que recoñecera

a face da lúa de medianoite?

Dúbidas

Sempre son un mar delas, mais últimamente hai dúas que me rondan a mente, e que xeran as súas correspondentes preguntas. O par afecta ás política do presente, anque de xeito asimétrico. Son:

1) Resulta relevante (non digamos xa, convincente) que o PSOE acuda para xustificar as súas políticas económicas ao argumento de que estas lle veñen impostas, e que Zapatero aborrece ter que aplicalas? Persoalmente, sempre tendín cara unha ética materialista, valorando o que se me fai á marxe das intencións. É posíbel que o antidisturbios que teña enfronte sufra realmente por darme unha malleira, pero se tanto sufre podería mallar no seu propio lombo e deixar a porra de goma tranquila...

2) Hai algún defensor do discurso e das políticas posmodernas que sexa quen de explicarme cal é o seu elemento mobilizador, unha vez que (pace Foucault e Nietzsche) se renunciou a que o discurso dun é máis verdadeiro e xusto que outros? Porque se non se cre nos metarrelatos (incluído o da Ilustración, con todo o seu ronsel de Liberté, Egalité, Fraternité) e todo son meros xogos retóricos e de poder, entón eu estou máis cómodo cultivando o meu ocio e pracer sen meterme en problemas, ou como moito, participando de xeito egoísta tan só nas causas que me afectan directamente, alén da súa virtude e verdade...

Let them eat cake

Seguimos coa metáfora reposteira, anque para tocar unha corda diferente: a da tristeza infinita que causan no mantedor as miserias da realidade que nos tocou vivir e a bancarrota dos créditos da utopía, que seguen no seu marasmo habitual...

É que o peor da crise non é o que vivimos ou o que albiscamos, senón a abulia xeralizada e o desnortamento intelectual da esquerda, que leva durmindo o soño dos xustos dende o 89; non é xa que a esquerda oficial renunciara fai tempo a calquera construcción dunha alternativa socialista ao mercado e ao Capital; é que tamén renunciou ao programa da social-democracia (o welfare state e o capitalismo con rostro humano), para asumir o papel ingrato da esquerda cosmética posmoderna, que ceiba proclamas de boas intencións e mornos avances para minorías ao tempo que asume o neo-liberalismo económico e fai os traballos suxos da Dereita. Quo vadis, Zapatero?

Por suposto, non é a primeira crise na que a esquerda guinda ao caldeiro do lixo aos seus e lle deixa camiño expédito ao inimigo para capitalizar as rendas (e as rédeas, e as perdas). O resultado máis inmediato do crack do 29 foi, como é sabido, o ascenso de Hitler en Alemaña. E despois tivemos unha guerra terríbel. Parece que doutra volta estamos a perder o autobús, e as consecuencias non se farán de rogar.

Mais guindar tódalas culpas sobre os partidos sería simplista e demagóxico. Sempre crín fortemente que estes son unha imaxe bastante fidedigna da sociedade á que representan. Nas lameiras do consumismo e nos pantanos da preocupación polo eu propio é de recibo que só medren prantas trepadoras, lianas, herbas rastreiras. Nos días pasados podíamos contemplar con certo estupor (e para inmenso pracer dos especuladores e capitalistas) como os traballadores se tiraban os trastos á cabeza. Contra os funcionarios movilizouse unha artillería retórica que cismou sobre os vellos estereotipos do oficial de ventanilla e café: casta de preguiceiros, chupóns da teta do estado, insolidarios. O retruque non foi menor, e os traballadores da privada gozaron de alcumes coma os de derrochadores, corruptos defraudadores (en complicidade cos seus xefes e a economía sumerxida á Seguridade Social e ao fisco) e paletos ignorantes que sen apenas estudos e formación gañaban estes anos atrás soldos por enriba dos dos titulados universitarios. En fín, un espectáculo lamentábel...

En vista do retablo, parecen ficar poucas opcións para o cambio e a esperanza. Sentemos, pois, nos bancos da nave que se afunde mentres os músicos tocan melodías, a disfrutar da nosa aniquilación; e perante a fame e os laios dos desesperados, citemos de novo as verbas de Maria Antonieta: "Non tedes pan?. Pois comede pasteis!"

Tarta de limón e merengue

Non pensedes que as reflexións da semana pasada eran algo meramente teórico, xa que saíron á luz mentres estabamos a facer na casa unha estupenda mermelada de froitas do bosque, escura coma o viño e o mar de Homero, e producindo a combinación doce-doce-aceda que fai brincar de emoción ás miñas papilas gustativas. Os seus compoñentes: moito azucre, arándanos, framboesas e grosellas vermellas.

Non deixa de resultar curioso o escaso atractivo que as froitas do tipo 'baia' teñen na península, coa excepción dos amorodos (Fragaria x ananassa) e, parcialmente, das framboesas (Rubus idaeus). En climas máis nórdicos, onde outras especies froiteiras non sobreviven, son en estremo populares, e cada país conta coa súa favorita: no Reino Unido descolan a uva / grosella espiñenta (Ribes uva-crispa, gooseberry) e, para salsas, o arándano vermello (Oxycoccos palustris, cranberry); nos Estados Unidos o arándano (especie Vaccinium, blueberry) e varias especies nativas (incluíndo unha variante da árbore da moreira, Morus Rubra); en Francia, o amorodo almiscarado (Fragaria moschata); no Mitteleuropa, as grosellas (Ribes rubra, nigra); no Báltico e en Escandinavia todas elas son adoradas e consumidas, pero convén destacar os amorodos salvaxes (Fragaria vesca; grazas, Bergman) e a que sen dúbida é a raíña de todas: a mora dos pantanos (Rubus chamaemorus, cloudberry, bakeapple), de sabor exquisito e acaramelado (se algún dos lectores conta con prantas dela, non deixedes de contactarme)...

Voltando ao eido das tartas, onte levamos a cabo unha típica receita anglosaxona: tarta de limón recuberta con merengue. Tamén levou máis azucre do que viña prescrito (e menor cantidade de zume de limón) debido a dúas razóns:

1) son un adicto terminal da glucosa

2) teño a teoría de que en xeral, os limóns galaicos (tódolos citrus, realmente) son máis acedos que os mediterráneos, dada a menor cantidade de sol e calor de que disfrutan eiquí.

Conservando froitas

Seguimos coas entradas gastronómicas. Nesta ocasión, trátase de aclarar un tupido e confuso bosque de termos arredor dos métodos de preservación da froita.

Nun pasado, tales métodos tiñan por finalidade a de alongar a vida útil das froitas, para consumilas fóra de temporada. Hoxe, as motivacións van máis na onda do 'gusto' e do sabor que o proceso de conservación engade á froita, case sempre facéndoa máis doce, untábel, etc...

Entre os métodos dos que dispoñemos destacan os seguintes:

1) Preserves: consisten en empregar case toda a froita (eliminando sementes e tona); dependendo do tamaño vai enteira e troceada.

A froita cómese 'enteira' (nos anacos que a compoñen).

O método consiste en cocer os anacos de froita nunha solución líquida azucarada (o almibre). A froita fica sumerxida en frascos coa sustancia doce, que fai de antibacteriano, e que se converte nun 'caldo doce' co sabor da froita.

En galego/español, a isto soemos chamarlle 'conservas' (anque se emprege como termo xeral, e máis para produtos non doces), ou 'froita en almibre'.

2) Confit / Candied fruit: é un método similar ao anterior. Neste caso, a froita (ou anacos de froitas) son cocidos ao longo de varios días (ou semanas) no almibre, co fin de ir saturando a froita de azucre e quitarlle o líquido. O resultado é unha forma pequena do froito.

Dependendo da froita empregada, é habitual conservar a tona e as sementes.

A froita cómese 'enteira', como coas conservas.

En galego/español, chamámoslle 'froita confitada'.

Unha variante, empregada con froitos secos (sobretodo améndoas) é o garrapiñado, no que a froita permanece crúa, facéndoselle unha envoltura, a partir de azucre caramelizado.

3) Jam: é o método máis universal. Emprega a froita enteira, anque troceada, os zumes desta, azucre e auga. Nalgúns casos (froitos que carecen dela), pectina como axente endurecedor.

O puré doce resultante soe comerse 'untado' (en pan, torradas, engadido a biscoitos, tartas...).

Aquí chamámoslle 'mermelada', o cal xera considerábel confusión (vid. marmalade).

4) Conserves: variante do anterior, que se soe caracterizar por manter a froita bastante enteira (na mermelada, convértese nun puré); soénse cociñar menos (o cal saca menos pectina das froitas, e fai que o resultado sexa máis 'liquido'. 'Conserve' tamén se empregan de xeito confuso para designar mermeladas que mesturan froitas e/ou noces na masa.

Aquí chamaríamoslle a isto 'mermelada de froita enteira', ou 'mermelada mixta'.

5) Fruit spread: outra variante da mermelada, na que o elemento característico é o de non engadirlle azucre á masa. Supoño que isto é un 'puré' de froita, untábel (se as froitas cocidas teñen moita pectina). Non se estila moito por aquí.

6) Marmalade: é outra variante da mermelada. Os seus elementos característicos son: soe facerse con froitas da variedade citrus, especialmente a laranxa amarga; en consecuencia, ten un sabor máis 'amargo', e na masa inclúese a tona da froita.

Esta 'inclusión' de elementos alleos á masa/zume seguramente levou ao emprego algo laxo da palabra para mermeladas que conservan pepita (por exemplo, strawberry marmalade, con elas, frente a strawberry jam, sen elas).

Na península non existe esta categoría separada como tal, con nome propio. Todo é 'mermelada'.

7) Fruit butter: Consiste nunha especie de 'puré' fino que se fai a partir de froita enteira (normalmente, grandes, coma mazás, ameixas, pexegos). Quéntase a froita ata abrandala, logo pásase por un colador e cócese rapidamente a polpa con azucre, dando unha masa uniforme.

Isto sería un puré sen mais por estos lares.

8) Fruit curd: Esta é unha peculiaridade inglesa que non teño visto noutros lares. É unha masa de recheo para pasteis (como a mermelada) que inclúe xema de ovo, azucre, zume e tona de froita. As empregadas soen ser limón, lima, laranxa ou frambuesa (ou as máis exóticas, mangos e froita da paixón). Nalgunhas receitas engaden claras de ovo e/ou manteiga.

9) Jelly: o definitorio desta modalidade é que só se empregan os zumes de froitas (non a masa), ao que se lle engade unha sustancia xelificadora (pectina, ou xelatinas industriais). O resultado é unha masa xelatinosa, doce, de cores e (con frecuencia) transparente. Nós chamámoslle 'xelatina', e consumímola moito menos que os anglosaxóns, cos que é un dos postres máis habituais.

10) coma unha variante a medio camiño entre a xelatina e a mermelada temos o doce de marmelo, cuxa variante portuguesa é, irónicamente, a que lle deu o nome a todo o grupo de 'mermeladas' (galego-portugués marmelada, doce feito con marmelos). Os ingleses chámano Quince cheese/jelly/candy. Como sabedes, o doce inclúe a 'masa' da froita en cuestión, anque dado o seu altísimo índice de pectina, o resultado é vagamente xelatinoso, e non se soe comer 'untado', senón coma postre, con queixo do país ou en solitario.

Unha saborenta variante deste doce témolo no Brasil, onde a falta de marmelos, empregan outra froita pectinosa: a goiaba. O resultado é unha pasta doce, similar ao doce de marmelo, anque máis avermellado: a goiabada. Outra é unha receita típicamente inglesa que emprega nísperos (o nispero auténtico, mespilus germanica, e non a variante áceda e doce que veu recentemente do Xapón e que tamén emprega o nome, eriobotrya japonica): o Medlar Cheese.