terça-feira, janeiro 05, 2010

Concepto de Medievo - Problemas

É ben sabido que en tódalas (mal chamadas) 'ciencias humanas', a ideoloxía dos investigadores funciona coma unha matriz explicativa e sustentante para dotar á materia e á investigación de sentido. Non se trata dun accidente ou dalgo que se poida realmente evitar. Todo o máis, podemos obrar con rigor e honestidade intelectual no emprego das ferramentas da disciplina, plenamente conscientes do qué, do cando e do como das nosas 'escollas radicais', e de que estas fan ao mesmo tempo de fachos de luz e de tecedoras de sombras dun xeito inextricábel.

As épocas e cronoloxías en Historia partellan plenamente desta problemática. Anque os historiadores refugan como da peste de toda caste de metainterpretacións e teorías globais da Historia, o certo é que toda periodización asume de xeito implícito (e cola de contrabando) unha visión dos feitos humanos, dos seus tempos e características, dos seus movementos e evolucións, incluíndo lecturas evolutivas, laudatorias e denigratorias. Tal é o caso sangrante do concepto de 'Medieval', do que me permitirei apuntar algunhas notas e ideas para o debate.

A palabra en cuestión xurde ao longo do século XV (a partir das formas latinas media aetas, medium aevum) e como parte dunha interpretación tripartita da historia por parte dos intelectuais humanistas do Renacemento. Fronte aos modelos dualistas, máis evidentes (pasado vs. presente), Flavio Biondo e Leonardo Bruni entre outros artellaron unha visión do mundo na que a un pasado greco-latino e idealizado seguíalle un periodo (inter)medio bárbaro e salvaxe, de retroceso ou desaparición das artes clásicas (sobretodo na arquitectura, na escultura e na calidade e pulimento do latín); a 'modernidade' asistiría a unha nova era de esplendor e restauración cultural, pechando así unha paréntese desagradábel á que se lle foron engadindo novos nomes alternativos e denigrantes ('Idade Escura', co que xa Petrarca atacara ao seu presente, ou Gótica', coa que Vasari censuraba o conxunto das artes medievais, e que certa novelística puxo de moda a comezos do dezanove).

Nos séculos seguintes, a evolución histórica e cultural non fixo máis que aumentar a negatividade. Así, coa Reforma Protestante, os luteranos pasan a asociar a Idade Media cun periodo de tiranía papal, quase-teocracia e corrupción da fe verdadeira na lameira de variadas supersticións. Coa Ilustración, a Idade Media asociouse por contraste con 'Idade da Fe', nun contexto no que a relixión ía véndose cada vez máis coma unha forma deficitaria ou simplemente falsa de coñecemento. As revolucións burguesas condenarían tamén ao Medioevo como a 'época do feudalismo', na que se instauraran formas malévolas de control e organización social e económica (a monarquía, os tres ordes, a servidume) que o presente traballaba afanosamente por derrubar...

No século XIX, nembargantes, comeza tamén noutros sectores sociais unha tépeda recuperación e revalorización do periodo. Tal recuperación é nun primeiro momento claramente reaccionaria: a Idade Media sería a época de orde e equilibrio sociais, de lexitimismo monárquico e de consenso relixioso, e oporíase a unha modernidade (liberal, industrial) que é rexeitada en diferentes grados dende os escritores e ideólogos románticos ata a igrexa católica e os absolutistas. Unha burguesía cada vez máis moderada era quen de rescatar un disfraz esperpéntico do Medioevo que se reflexa nos revivals arquitectónicos ou pre-rafaelistas e na novela histórica (Walter Scott). A orixe das linguas modernas na etapa en cuestión (e en moitos casos, das monarquías feudais que co tempo evolúen nos modernos estados-nación) tamén funcionaba como rescatador e lexitimador deste anaco do pasado.

Todo o cal e moito máis suscita non poucos problemas para a aceptación acrítica do Medievo como categorización produtiva na Historia. En qué medida sexa aplicábel a territorios non europeos, ou cales deberan ser os elementos estructuradores que marquen os seus límites, alén dos accidentes de deposicións e caídas (por exemplo: a lectura do medieval como 'a era do modo de producción feudal', que sería a proposta dos marxistas, e que non encaixa de todo coas cronoloxías clásicas) son aínda cuestións obxeto de encendidas discusións.

1 comentário:

Anónimo disse...

Un bo comentario dun alumno aplicado de 1º de carreira.