Como aprendín a deixar de preocuparme e a ler aos utilitaristas
Fai moito tempo, nunha galaxia moi, moi lonxana, o escritor deste blog estudaba BUP e COU nun instituto. Unha das moitas cousas que descubrín daquela é que me gustaba bastante a filosofía, mais nunca chegamos a afondar moito nela, especialmente en ética (había unha materia con ese nome, pero estaba reservada para o alumnado cuxos pais non querían que os seus fillos estudasen relixión católica). Na universidade, cursei un par de materias —unha sobre pensamento medieval, outra sobre filosofía anglosaxona— pero ámbalas dúas foron moi curtas e de foco moi limitado. Pola miña conta lin algúns libros, pero ningún de ética ou moralidade. Esta fenda no meu coñecemento viuse agravada pola miña longa adesión ao comunismo, que durou desde a adolescencia ata ben entrada a trintena. A postura moral subxacente (implícita nos textos fundacionais e explícita na práctica histórica) do Marxismo considera que a ética non é máis ca unha pantalla ideolóxica ao servizo dos intereses de clase, e que os fins (liberar a humanidade da opresión) xustifican calquera medio, incluíndo o asasinato en masa e o terror.
Cando por fin me liberei do meu soño dogmático, balanceeime como un péndulo cara ao extremo oposto, desenvolvendo fortes inclinacións deontolóxicas e visións ríxidas (que sigo mantendo subxectivamente) sobre a dignidade humana, os dereitos e a liberdade como cousas inviolables, así como un profundo desprezo visceral por calquera argumento do tipo “os fins xustifican os medios”. Tamén teño unha devoción case relixiosa pola pescuda da verdade como un absoluto que debe ser cultivado inflexiblemente. Así que, cando finalmente comecei a ler e pensar seriamente sobre ética, hai uns tres anos, as miñas predisposicións facíanme pouco receptivo cara a tradición anglosaxona do Utilitarismo, dado que o pouco que me chegaba dos contidos desta escola ética en resumos e polémicas parecíame amoral, as súas conclusións contraintuitivas, e a súa dependencia de experimentos mentais estraños desacougante. Con todo, o meu interese crecente e o contacto co Altruísmo Efectivo obrigáronme a darlle unha oportunidade intelectual seria (un podería queixarse, quizaves, de que lle adiquei demasiada atención: antes de ler este libro, xa lín a varios dos seus pensadores principais: Singer, Mill, MacAskill, Ord e o curso introdutorio de AE (mentras que aínda non topei tempo para ler as reflexións éticas de Kant ou Aristóteles).
Este camiño de investigación ética transformou algúns dos meus puntos de vista . Aínda me parecen desagradables e quizaves erróneas as ideas principais das teorías consecuencialistas (o Utilitarismo cae dentro desta familia), pero xa agora teño unha visión máis completa e correcta do que propoñen, das súas ventaxas e desventaxas. E o libro que comento hoxe xogou un papel importante nesta mudanza.
O libro
An Introduction to Utilitarianism: From Theory to Practice é un volume máis ben curto (uns 225 páxinas de lectura) de Richard Yetter Chappell, Darius Meissner e William MacAskill. Pódese ler de balde en liña, pero eu prefiro as copias física porque a filosofía require moita reflexión, e non atopo as pantallas de ordenador axeitadas para unha lectura atenta. O libro pretende ofrecer unha visión máis matizada e detallada do utilitarismo ca a que adoitan dar os cursos universitarios introdutorios de ética, cun foco forte nas aplicacións prácticas e na resposta aos argumentos máis comúns contra o utilitarismo. A primeira parte (capítulos 1 a 8, Utilitarianism Explained) trata o primeiro, a segunda parte (capítulos 9 a 18, Objections and Responses) o segundo, e as aplicacións prácticas aparecen ao longo de todo o libro, aínda que de forma máis clara nos capítulos 6 e 7. Hai tamén unha conclusión que recolle todo (e moitos capítulos inclúen un resumo moi útil), así como unhas notas de estudo sobre o libro “Famine, Affluence and Morality” de Peter Singer ao final.
O que me gustou
O primeiro que cómpre destacar é que este libro sería un manual excelente para a materia. Está moi ben escrito, sen moita retórica inútil, aclara a terminoloxía técnica cando é preciso e consiste en capítulos curtos e doados de ler. O único que podería faltar para a súa aplicación didáctica son exercicios para cada tema.
Tamén ofrece unha visión realmente matizada das distintas variantes da ética consecuencialista, explicando os principios comúns e as diverxencias. Refuta con eficacia moitos dos argumentos máis simplistas contra o consecuencialismo, sen caer en caricaturas nin facer ver que a ética é algo sinxelo con solucións triviais. Eu diría que é difícil ler este libro e seguir dubidando da honestidade intelectual dos seus autores. Unha das ideas máis iluminadoras é a distinción entre o utilitarismo como criterio de avaliación moral fronte ao seu uso como procedemento de decisión práctica.
Tamén me gustou moito a forma en que se presentan os argumentos nos capítulos de Obxeccións e Respostas. Os autores ofrecen un “menú” de respostas: un pode aceptar que a obxección e a intuición da que nace teñen certa validez (e tentar incorporalas dentro do marco utilitarista) ou rexeitalas, o que adoita facerse a través dun enfoque tripartito: intentar desmontar a intuición, mostrar que as teorías rivais non dan mellores solucións ou simplemente “morder a bala”, é dicir, aceptar que en casos estremos e estraños o utilitarismo pode ofrecer respostas moi contraintuitivas e desagradables, pero que poderían ser correctas —por desgraza, non está nas nosas mans escoller ou reducir a rareza do mundo en que vivimos.
O que non me gustou
Unha cousa que agardaba e que botei en falta foi unha xustificación de por qué deberiamos aceptar os axiomas utilitaristas dende o comezo. Os autores presentan certas intuicións como se fosen evidentes (non podes fiarte das intuicións morais, temos un mal historial con elas…), que a min non mo parecen, e que ademais asumen implicitamente o realismo moral como dado (algo que eu non comparto; de feito, para min o que parece obvio é o antirrealismo moral). Non creo que isto sexa culpa do libro: seguramente necesito abordar algún tratado grande de metaética, pero isto crea un problema na lectura: teño a sensación de que os autores demostran unha boa coherencia lóxica, dadas as súas premisas, pero eu simplemente non comparto moitas delas.
O capítulo 5, sobre ética da poboación, é bastante denso (creo que é culpa do tema, non dos autores) e, de novo, resulta difícil atoparlle sentido se non estás xa asumindo un marco consecuencialista. Isto aplícase a moitos dos capítulos de obxeccións: tratan sobre como xestionar as críticas partindo de que xa es utilitarista/consecuencialista.
Podería seguir facendo algunhas críticas máis puntuais, como certos contraargumentos que non me convenceron, pero isto é o esperable nun libro sobre moral. Como din os autores, a ética é difícil e nada trivial, así que os desacordos non son un defecto, senón unha característica. Unha vez máis: non escollemos a rareza do mundo, nin a dificultade de comprender certos aspectos del. E, se queres ver as miñas notas máis específicas, irei publicándoas por capítulos na miña bitácora en inglés.
Conclusión
Este libro non me convenceu nin me transformou nun utilitarista, pero fixo algo máis importante: fíxome pensar, e fíxome tomar en serio o utilitarismo, non como unha caricatura de frialdade moral ou fanatismo matemático, senón como un intento sincero e reflexivo de abordar a complexidade da vida ética. Aínda non acepto as premisas, pero agora recoñezo a coherencia interna e a ambición moral do sistema. Para quen, coma min, tende a rexeitar instintivamente o lema de “o maior ben para o maior número”, Chappell e compañía ofrecen unha invitación sorprendentemente humana e intelectualmente honesta a reconsiderar a miña postura.
O libro, como dicía ao principio, pode mercarse en formato físico pero tamén está dispoñible online, e conta cunha tradución ao español, que se pode consultar aquí.
Sem comentários:
Enviar um comentário