Dun tempo a esta parte, o mantedor descubriu un certo fascinio polo Confucianismo, como unha parte non pequena da súa máis xeral atracción cara a cultura clásica chinesa. E anque un forte escepticismo racionalista me imposibilita polo xeral aprezar as relixións máis alá de como interesantes fenómenos estético-culturais, hai moitos elementos nas doutrinas do mestre Kung e os seus seguidores que axudarían a convertilas no meu credo se me vise tentado de adoptar unha confesión.
Entre os elementos que me atraen do credo estremo-oriental, poderíamos citar os seguintes:
1) O seu carácter mundanal. A relixión confuciana cifra o seu fin no 'reino deste mundo'. Lonxe de amplos panteóns, alambicadas teoloxías, paraísos e infernos, a liña dominante do confucianismo négase a falar da posibilidade de deuses ou de posibles vidas despois da morte ("O Mestre nunca falaba de prodixios, violencia, desordes e deuses"). Entre os seus seguidores, as atitudes cara a trascendencia van dende o agnosticismo escéptico ata a crenza nunha forza cósmica impersonal e benévola con maior ou menor capacidade de influencia nos asuntos humanos.
É por iso que para moitos occidentais, o Confucianismo aseméllase máis a unha filosofía ético-moral que a unha relixión strictu sensu. Porén, o certo é que sí contén moitos elementos relixiosos, anque dentro dun concepto do relixioso algo alonxado do occidental, e do que non temos tempo para falar hoxe.
2) O seu activismo social. Relacionado co punto anterior, o eixo fundamental das doutrinas de Confucio é ético: o seu obxectivo é crear unha sociedade xusta e equilibrada sobre a terra, onde os humanos vivan en harmonía e cultiven ao máximo as súas virtudes. Este cultivo do eu non é, porén, un narcisismo ao xeito posmoderno. A mellora do individuo (que aprende a controlar as paixóns, a percibir o verdadeiro e a comportarse de xeito ético) proxéctase necesariamente cara o exterior. Non chega con converterse nunha persoa cultivada: o confuciano sente a obriga moral de influír e axudar aos demais a progresar tamén nun camiño de progreso onde todos temos o potencial natural de converternos en sabios. O ideal do 'sabio' está exento en xeral de supernaturalismo: é o home que conseguiu dominar as paixóns e os desexos que cegan aos 'homes pequenos', que ve con claridade e que necesariamente traballa por mellorar a comunidade á que pertence a tódolos niveis (familiar, local, nacional, mundial). Do mesmo xeito que para Aristóteles, o ser humano é para Confucio un 'animal político', que só pode vivir (e realizarse) na relación cos demais seres da especie.
Dentro deste activismo social, soe haber un forte elemento de 'solidariedade e apoio aos débiles e explotados', aos que o gobernante ten a obriga de protexer, baixo pena en caso contrario de ser un tirano que perdeu a lexitimidade para gobernar ( 'Mandato do Ceo') e que merece ser deposto.
3) O seu aprezo polo pasado e as súas manifestacións culturais, estéticas e textuais. Moi diferente do noso culto ilustrado pola modernidade e o progreso, o pensamento tradicional chinés (coma o de moitas outras partes do mundo, incluída a nosa tradición xudeo-cristiá) tende a situar a utopía no pasado, e non no futuro. No Confucianismo, idealízase o periodo de bo goberno, na remota antigüidade, dos 'Reis Sabios' Yao e Shun, e o periodo de comezos da dinastía Zhou (o goberno dos reises Wen, Wu e Cheng e do bo ministro Tan, o Duque de Zhou). O culto a este 'idade dourada', cando tódolos homes eran virtuosos e non había necesidade de leises e castigos leva a un respecto reverencial polos fragmentos culturais dese pasado (ritos, textos, poemas, música), dos que os Confunciáns serán fervorosos depositarios. Sen chegar a este estremo, Fravernero valora tamén cunha devoción case idolátrica as diferentes produccións artísticas, literarias e filosóficas da humanidade, e anque non cré en utopías no pasado, tamén descré que o 'progreso' sexa sempre positivo, e o presente, en tódolos aspectos, mellor do que tivemos antes.
4) O seu aprezo polo estudo: As diferentes escolas non están dacordo arredor da bondade (Mencio) ou maldade (Xunzi) da natureza humana; porén, sí concordan na crenza de que tódolos homes conteñen o potencial (e a obriga) de mellorar moral, estética e intelectualmente (o Confuciano, a diferencia do occidental, non distinguiría tallantemente entre as esferas do correcto, do fermoso e do verdadeiro), e en consecuencia, o Confucianismo valora enormente a educación, a aprendizaxe, a ensinanza. A educación intelectual e moral é o piar no que sustentaba a praxe mesma do Mestre.
5) Os seus valores meritocráticos: a sociedade ideal confuciana é unha na que os humanos aprenderon a comportarse solidaria e humanamente consigo mesmos (o concepto clave é o de ren, 仁, que soe traducirse por 'humanidade', 'solidariedade', 'altruísmo'). Nesta sociedade, os máis avanzados na virtude son os que deben gobernar, mais non recurrindo xamais á forza (potestas) senón mediante a admiración e emulación que produce a súa virtude; esta virtude (en chinés, de 德) percíbese como unha especie de forza ou capital carismático, unha auctoritas que leva aos menos virtuosos a obedecer de bon grado e a emular ao seu posuidor.
Non está exento, porén, o Confucianismo de cousas que me desagraden, ou cuxa importancia e uso non valoro ou entendo mal (a importancia do ritual, a excesiva tendencia á xerarquía, á subordinación da muller e ao servilismo co poder establecido), mais contando tódalas cousas na balanza, non deixo de sentirme atraído por este 'humanismo chinés' do que día tras día aprendo (e quero aprender) máis.
Sem comentários:
Enviar um comentário