Reseñas - The Economics of Feasible Socialism

[Inauguro un novo preámbulo para reseñas, no que figurarán título, autor, ano de publicación, editorial, unha puntuación entre 1 e 5 e un resumo nunha liña antes de pasar ao corpo principal do texto]

The Economics of Feasible Socialism, Revisited

Alec Nove

1991 (segunda edición), HarperCollins Academic

* * * * (bo)

Intelixente e seria proposta dun economista académico sobre como podería funcionar un socialismo 'realizábel'

Unha suxerencia impertinente levoume, uns días atrás, a consultar este volume, do que hai un exemplar dispoñíbel (e polo que vexo na ficha, moi pouco lido) na facultade de Económicas...
O libro en cuestión é un estudo de tamaño reducido sobre as posibilidades da construcción dun socialismo 'realizábel' nunha xeración. Nese senso, o seu ton polémico enfrótao a dúas bandas tanto co paradigma dominante (entón e agora) da Economía, cos seus popes neoclásicos (Friedman, Hayek, Mises) e a crenza axiomática na man invisíbel, no ben absoluto da competencia e o libre mercado e demais dogmas, coma coa Economía Marxista, entendida como realizada, no 'Socialismo Real' da URSS e satélites. O autor, afín ao socialismo no bo senso da palabra (aquel que alén dunhas siglas implica a vontade dunha organización distinta da sociedade e da economía), declara tentar nas páxinas do volume unha defensa do que podería ser un socialismo posible, cunha economía mixta e con democracia política, multipartidismo e diferentes formas de producción (empresa estatalizada, cooperativas, algunha privada). Un programa que sona moi fabiano, na tradición reformista anglosaxona, mais que o autor defende de xeito moi convincente.
Interesante é a mentalidade totalmente 'práctica' e antiutópica do autor, atributos que debo suliñar con eloxio. Tal espírito práctico lévao a oporse e a criticar de xeito duro as contradiccións ou os elementos excesivamente idealistas do Marxismo, dos que incluso un dogmático coma mín recoñece que se asemellan demasiado a cuestións de fe. Cousas como a idea de que co socialismo chegaremos, non se sabe como, a unha sociedade da abundancia inmediata na que non haxa desequilibrios entre custes de productos, nen xerarquías; na que o home 'novo' será desinteresado; na que o mercado será inútil, e sustituído por fórmulas libres de organización e planificación. Neste senso, Nove pon o dedo na chaga, e como Economista académico que é, adicáse a explicar porqué (por exemplo) toda alternativa 'pura' ao mercado (como a planificación soviética) implica coma correlato inevitábel unha estructura burocrática privilexiada, porqué moitos defectos que se lle atribúen ao capitalismo poden darse en realidade en calquer sociedade industrial complexa (alienación, diferenza de funcións e soldos, xerarquía) e cómo a teoría clásica marxista e a praxe dos países socialistas levou a vagas de escaseza, improductividade e desprezo polos desexos dos consumidores (alén doutros factores indexesables, anque non directamente económicos coma o terror e o goberno absolutista dunha minoría, empregando policias segredas e campos de traballo siberiáns).
A análise da teoría económica marxista e dos experimentos da URSS (a súa especialidade académica) ocupan capítulos importantes da obra: os dous primeiros, que sentan as bases para todo o que segue; Nos seguintes atopamos unha visión dos modelos levados á práctica noutros países europeos (moito máis variados que o caso soviético), reflexións teóricas sobre os procesos de transición de economías de mercado a economías socialistas, e unha lista final arredor de aspectos 'prácticos' e problemas aos que se terá que enfrontar unha posíbel construcción socialista no futuro, e a teor de todo o aprendido.
Pódese discrepar das teses do autor, ou non compartir o seu espírito resoltamente anti-idealista. Mais a perceptíbel empatía e honestide de Nove, o seu desexo real de formular unha alternativa socialista, o seu rigor académico (malia o cal o libro resulta entendíbel para leigos coma mín aos que a economía pon enfermos) e a fixación do autor cunha praxe (e polo tanto, cun proxecto que poderíamos presentar xa para a construcción dun socialismo, anque Nove sexa consciente das dificultades para convencer á xente co proxecto) resúltanme moito máis marxistas que as diatribas ultraesquerdosas que é doado atopar sobre estes temas, obra de autores moitas veces enormemente intelixentes pero ao tempo totais ignorantes sobre a disciplina economía. É parte dos problemas do legado de Don Carlos (poucos homes poden, coma el, dominar a un altísimo nivel 3 ou 4 disciplinas académicas). Por todo iso, non deixo de recomendarlle o libro a quen lle dea algo de importancia a estas cuestións...

Tarta de Mel

Porque non se trata só de comelas, senón tamén de facelas. Don Carlos falaría aí de que o traballo é unha liberación de forzas produtivas, e nun futuro, un pracer. Polo momento, o pracer é comer a tarta...

O Canto de Ulises

Moitos son os cantos e as personaxes destacadas da Commedia Dantesca. E cadaquén ten o seu episodio favorito. Un dos que máis poder suxestivo ten sobre mín é o Canto XXVI do Inferno, habitualmente coñecido coma o 'Canto de Ulises' por ser a figura destacada que o protagoniza.

O escenario de fondo é oitavo círculo infernal, adicado a castigar os crimes de fraude, o engano consciente aos demais (e polo tanto, na escala medieval un pecado moitísimo máis grave que os de incontinencia ou os de violenza). O círculo subdivídese á súa vez en 10 pequenos foxos, ou bolsas (Malebolge, as malas bolsas), cada unha das cales ocupa un canto (ou ás veces, dous). Fronte a outros espazos do Inferno, a case totalidade dos presos do oitavo círculo soen carecer de dignidade e nobreza: aparecen representados con certa comicidade burlesca (os políticos corruptos, cantos XXI-XXII) ou con desprezo, en castigos degrandantes e empregando para describilos rimas 'ásperas e duras' (celestinos, seductores, afagadores, canto XVIII). Unha notoria excepción será o canto que nos ocupa.

A oitava bolgia castiga en teoría aos 'conselleiros fraudulentos', e polo tanto, aos que fixeron un mal uso da razón humana e da súa intelixencia. Fronte aos brados e berros acostumados, o escenario é de total silencio. Os condenados atópasanse consumidos e agochados por lumes propios, creando un escenario que o poeta compara cos vermes de luz nunha noitiña de verán, ou con Elías arrebatado no carro ardente. O espazo, a visión e as comparanzas son solemnes, a aumentarán cando unha das lapas dobres sexa recoñecida como aquela que acubilla a Ulises e a Diómedes, os heroes clásicos que "dentro da chama así xemen / o engano do cabalo que fixo a porta / por onde saiu dos Romanos a nobre semente. / E chórase dentro a arte pola que, morta, / Deidamia aínda se doe de Aquiles, / e do Paladión tamén se porta a pena".

Segue un impresionante soliloquio de Ulises, emprazado por Virxilio, onde o Laertíada narra o episodio da súa morte e derradeira viaxe, descoñecida nos poemas tradicionais. As lapas collen forma de beizos, e ceivan a historia de cómo o heroe convence aos compañeiros do pequeno barco a sulcar por mares denantes nunca navegados; como cruzan os estreitos de Hércules e por cinco meses percorren as augas extensas ate chegar á vista da Montaña do Purgatorio. O sopro divino afunde entón á nave e o mar péchase sobre as súas cabezas: 'infin che 'l mar fu sovra noi richiuso'.

Os engados do Canto son variados. Un deles é ver a reescritura do mito clásico a través dos lentes escuros e deformantes da visión medieval, moito máis moralista que a grega, e que non é quen de perdoar a intelixencia do heroe. Antes ben, o Ulises dantesco aumenta o delito do fraude e da retórica enganosa co da presunción, rachando cos límites que a Divinidade lle puxo á humana razón. Tal delito é o que parece procurarlle se non a condenación, certamente a morte, death by water.

A imaxe que máis me seduce é, contodo, a da épica da navegación e do periplo mariño, que moitos anos máis tarde retomarían o valor dos lusitanos e os versos do seu mellor poeta. A breve descripción da viaxe, baixo un inmenso ceo nocturno que se confunde co mar, e baixo a única luz da lúa e de estrelas descoñecidas, aparece así nas liñas do Toscano:

e volta nostra poppa nel mattino,
de' remi facemmo ali al folle volo,
sempre acquistando dal lato mancino.
Tutte le stelle gia de l' altro polo
vedea la notte, e 'l nostro tanto basso,
che non surgëa fuor del marin suolo.
Cinque volte racceso e tante casso
lo lume era di sotto de la luna...

P. de M.: O que di Zizek

Antes de comentar algunha das preguntas que deixábamos sen resolver na primeira das entradas desta serie, atopo apropiado empregar o recurso á auctoritas mediante un pequeno extracto dunha entrevista en Democracy, Now! do filósofo Slavoj Zizek. Se queredes disfrutar do completo parolar do esloveno, tédelo aquí.

Considérome un esquerdoso radical. Gusto incluso de chamarme, dun xeito cheo de matizacións, comunista. Mais creo que, como esquerdoso, un debe recoñecer o tamaño da derrota da esquerda nos últimos vinte anos. Esa á a conditio sine qua non dunha posíbel revisión. Ou sexa que si, alén das ideas simpáticas que suxiren persoas coma Stiglitz, Krugman, que básicamente prescriben un retorno ao welfare state Keinesián, e alén dalgunhas ideas económicas interesantes (anque non creo que sexan a solución) como a renta básica en Brasil, a cal é unha utopía de por si, penso que (ou venme a estraña e paranoica idea) quizaves esta crise foi provocada para que a xente vexa que, anque haxa unha crise, a esquerda realmente carece dunha resposta global.

... And a bottle of rum

A última nova nun eido que sabedes que sempre me pon a lingua a pacer é o enfrontamento entre a editorial Macmillan (e nas sombras desta coma marionetista, de Rupert Murdoch, alias 'O Grande Satán' -e non me estou a referir ao de Songoku-) e o portal de e-commerce Amazon. A disputa viña motivada pola pretensión desta última por fixar un tope máximo ao prezo dos e-books (9 dólares con 99), que a editorial rexeita. As cousas foron a máis, e Amazon retirou temporalmente os libros de Macmillan da súa distribución, mais ao final tivo que recuar, dado o monopolio que ten a editorial en case tódolos seus títulos e o forte ruxe-ruxe das demais editoras poderosas do mercado.

O tema resulta coma sempre complexo, e ningunha das dúas compañías se move por amor ao arte. Amazon quere rendabilizar as vendas do seu e-reader, o Kindle, e para compensar polo seu altísimo prezo, necesita tirar á baixa con prezos moi económicos nos contidos. Ao tempo, busca consolidar a súa posición hexemónica na venda de e-books (para o cal está disposto a vender os e-books por debaixo do que lle custan, e con perdas, polo de agora). Macmillan busca o que tódalas editoriais: seguir mantendo o seu verdadeiro negocio, que son aínda os libros en formato físico, para o cal non lle importa manter prezos absurdos nos libros virtuais. Para eles, é mellor que non despegue ese mercado a que corra o risco de comerlle réditos e vendas dos hardbacks dos que viven.

De tódolos xeitos, non son quen de mirar os touros dende a barreira, xa que percibo que a postura da Amazon é máis razoábel e agoira melloras para o consumidor. Os editores seguen apegados (como antano a industria discográfica) ás inercias do seu modelo, alén de ter a santa vergoña de querernos cobrar ata 15 dólares por unha presada de bits (e xa falamos en varias ocasións de porqué, por moito que insistan, o e-book ten que ser MOITÍSIMO máis barato que o libro en papel (unha vez máis: propiedade limitada dadas as licencias DRM, necesidade de mercar unha máquina de lectura cara e obsolescente e de cargar esta, non-posibilidade de prestar ou de vender os volumes, aforro en gastos de produción e almacenamento, alén de rendas permantes mentres o libro virtual siga pendurado da Rede de Redes, etc...). Pretender (como di Macmillan) que é mellor unha oscilación de prezos negociábel é absurdo dende o punto de vista de que os 9.99 dólares de amazon xa son de por si un sobreprezo ao que considero xusto, anque aceptábel cunha certa resignación e para usos moi concretos (libros que só quero consultar ou ler unha única vez).

Visto o visto, fica agardar as novidades e confiar en que os editores acaben por coller sentidiño, e caer da burra, ou (isto é o máis probábel) a que as nulas vendas no mercado os fagan entrar en razón. Persoalmente, deséxolle todo o mellor ao mundo editorial, grazas ao cal (anque antes, grazas aos autores) podo disfrutar de moitos volumes que me fan feliz e limitan, cada un deles nun anaquiño pequeno máis perceptíbel, as sombras numerosas da miña ignorancia. Mais se proseguen co seu torpe neoluddismo, non me quedará máis remedio que entregarme de cheo á nacente piratería libresca, deixar de velos como (máis ou menos) honestos proveedores no canto de estafadores impresentábeis contra os cales calquer desprezo e ataque son válidos (é o que pasou coas discográficas), e decidir que se non están dispostos a cobrar os libros no que valen, vounos consumir de balde, sen darlles pataco, mentres tarareo en xesto de escarnio a vella balada pirata: Yo Ho Ho...